რა უნდა იცოდე D ვიტამინის შესახებ და როგორ შეავსო მისი დეფიციტი

თუ სისხლის ანალიზის შედეგად გითხრეს, რომ D ვიტამინის დონე დაბალია — ნუ შეგეშინდება. ეს საკმაოდ გავრცელებული მდგომარეობაა: კვლევების მიხედვით, საქართველოში მოზრდილთა დაახლოებით 60%-ს და ხანდაზმულთა 80%-ს ამ ვიტამინის ნაკლებობა აღენიშნება. ქვემოთ გაეცნობი, რატომ არის D ვიტამინი მნიშვნელოვანი, რა იწვევს მის დეფიციტს და როგორ შეგიძლია ორგანიზმისთვის საჭირო რაოდენობის შევსება.

რატომ არის D ვიტამინი აუცილებელი?

D ვიტამინი ხელს უწყობს კალციუმის შეწოვას, რაც ძვლების სიმტკიცისთვის აუცილებელია. გარდა ამისა, ის გავლენას ახდენს ნერვულ სისტემაზე, კუნთების მუშაობასა და იმუნურ დაცვაზე.

ამ ვიტამინის მიღება შესაძლებელია სამი გზით:

მზის სხივების გავლენით – კანი თავად გამოიმუშავებს D ვიტამინს, როდესაც მზე ეხება.
კვებით – გარკვეული პროდუქტები შეიცავს მას ბუნებრივად.
დამატებებით – საჭიროების შემთხვევაში ექიმის მიერ დანიშნული პრეპარატების საშუალებით.

მიუხედავად იმისა, რომ მზე საუკეთესო ბუნებრივი წყაროა, ზედმეტმა მზის აბაზანამ შეიძლება კანს ავნოს, ამიტომ ბევრ ადამიანს ურჩევნია D ვიტამინის მიღება კვებით ან დანამატებით.

D ვიტამინის დეფიციტის გამომწვევი მიზეზები

დეფიციტი ჩნდება მაშინ, როცა ორგანიზმი ვერ გამოიმუშავებს ან ვერ იღებს საკმარის D ვიტამინს. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველო მზიანი ქვეყანაა, თანამედროვე ცხოვრების სტილი — დახურულ სივრცეებში ყოფნა და მზისგან დაცვა — ამცირებს ბუნებრივ სინთეზს.

რისკის ჯგუფებში შედიან:

ჭარბწონიანი ადამიანები;
ორსულები და მეძუძური ქალები;
ხანდაზმულები, რომელთაც კანი ნაკლებად გამოიმუშავებს D ვიტამინს;
მუქი კანის მქონე პირები, რადგან მელანინი ამცირებს ვიტამინის გამომუშავების უნარს;
თირკმლის ქრონიკული დაავადების მქონენი.

რა შეიძლება მოჰყვეს D ვიტამინის ნაკლებობას?

გრძელვადიანმა დეფიციტმა შეიძლება გამოიწვიოს:

ძვლების სიმტკიცის შემცირება და ოსტეოპოროზი;
კუნთების სისუსტე და ტკივილი;
მოტეხილობების მაღალი რისკი.

მძიმე დეფიციტის შემთხვევაში ბავშვებში შეიძლება განვითარდეს რაქიტი, ხოლო მოზრდილებში — ოსტეომალაცია, რაც ძვლების დარბილებას იწვევს.

კვლევები ასევე იკვლევს D ვიტამინის შესაძლო კავშირს ისეთ დაავადებებთან, როგორებიცაა დიაბეტი, ჰიპერტენზია, კიბო და აუტოიმუნური დარღვევები, თუმცა დასკვნითი მტკიცებულება ჯერ კიდევ საჭიროებს დამატებით კვლევას.

ორსულობის დროს D ვიტამინის მნიშვნელობა

ორსულობისას D ვიტამინის ნაკლებობამ შეიძლება გაზარდოს გართულებების რისკი — მაგალითად, პრეეკლამფსიის, ნაადრევი მშობიარობის ან გესტაციური დიაბეტის. გარდა ამისა, ამ ვიტამინის საკმარისი დონე მნიშვნელოვანია ნაყოფის ძვლოვანი სისტემის განვითარებისთვის. ამიტომ, ექიმები ხშირად რეკომენდაციას აძლევენ ორსულებს, რეგულარულად შეამოწმონ D ვიტამინის დონე.

რამდენი D ვიტამინი გვჭირდება დღეში?

დოზა ასაკზეა დამოკიდებული:

ასაკი / მდგომარეობა	რეკომენდებული რაოდენობა (IU)
0–12 თვე	400
1–13 წელი	600
14–70 წელი	600
71+ წელი	800
ორსულები და მეძუძურები	600

როგორ ავითვისოთ D ვიტამინი სწორად

კვებით: მიირთვი ცხიმიანი თევზი (ორაგული, სკუმბრია, ქაშაყი), კვერცხის გული, ღვიძლი და რძის გამდიდრებული პროდუქტები.
მზით: კვირაში რამდენჯერმე, 10–15 წუთით მზეზე გასვლა ხელს უწყობს ბუნებრივ სინთეზს (საუკეთესოა დილის ან საღამოს საათებში).
დანამატებით: თუ სისხლის ანალიზი დეფიციტს აჩვენებს, ექიმი დაგინიშნავს შესაბამის დოზას. თვითნებური მიღება არ არის რეკომენდებული, რადგან D ვიტამინის ზედმეტობამ შეიძლება ტოქსიკური ეფექტი გამოიწვიოს.

D ვიტამინი აუცილებელია ჯანმრთელი ძვლებისთვის, ძლიერი იმუნიტეტისა და ზოგადი კეთილდღეობისთვის. თუ ანალიზი აჩვენებს დაბალ დონეს, ნუ უგულებელყოფ — კონსულტაცია ექიმთან დაგეხმარება აირჩიო უსაფრთხო და ეფექტური გზა მისი დეფიციტის შესავსებად.

ექიმი-ენდოკრინოლოგი, ასოცირებული პროფესორი, შოთა ჯანჯღავა გადაცემაში “შენი დილა” რეკომენდაციებს გვთავაზობს.

ადამიანის ზრდაზე ორი ძირითადი ფაქტორი ახდენს გავლენას — მემკვიდრეობითი (გენეტიკური) და გარემოსთან დაკავშირებული.
თუ გენეტიკა განსაზღვრავს იმას, რამდენად მაღალი პოტენციალი აქვს ბავშვს ზრდისთვის, გარემო ფაქტორები სწორედ ის პირობებია, რომლებიც ამ შესაძლებლობის რეალიზებას უწყობს ხელს ან პირიქით, ზღუდავს მას.

🌙 ძილი — ერთ-ერთი გადამწყვეტი ფაქტორი
პუბერტატის პერიოდში ორგანიზმში ინტენსიურად გამომუშავდება ზრდის ჰორმონი, რომელიც უმეტესწილად ღრმა ძილის ფაზაში აქტიურდება. დაძინებიდან დაახლოებით 2-3 საათში ეს ჰორმონი აღწევს პიკურ მაჩვენებელს, რის გამოც დამკვიდრებულია გამოთქმა — „ბავშვი ძილში იზრდება“.
თუ მოზარდი გვიან იძინებს — მაგალითად, ინტერნეტზე ან ტელეფონზეა დიდხანს — ორგანიზმი ვერ ასწრებს ამ ბუნებრივ პროცესს, რის შედეგადაც იზრდება განვითარების შეფერხების რისკი. ამიტომ, ჯანმრთელი ძილის რეჟიმი (განსაკუთრებით ღამით) მნიშვნელოვანია როგორც ფიზიკური ზრდისთვის, ისე ჰორმონალური ბალანსისთვის.

🍽️ კვება და საკვები ნივთიერებები
თანამედროვე პროდუქტებში მინერალებისა და მიკროელემენტების შემცველობა ბევრად დაბალია, ვიდრე წარსულში იყო. ამის მიზეზებია ნიადაგის გამოფიტვა, ქიმიური სასუქების, კონსერვანტებისა და სხვა დამამუშავებელი ნივთიერებების გამოყენება. შედეგად, საკვები ხშირად ვერ უზრუნველყოფს იმ რაოდენობის ცილას, კალციუმს, თუთიას, D ვიტამინსა და B12-ს, რაც აუცილებელია ძვლებისა და ქსოვილების ზრდისთვის.

ბავშვის ორგანიზმი „აშენებულია“ იმ საკვებით, რასაც ყოველდღიურად იღებს. თუ რაციონი მხოლოდ ტკბილეულითა და გაზიანი სასმელებით შემოიფარგლება, ხოლო ნამდვილი საკვები დღეში ერთხელაა, ზრდის პროცესი ბუნებრივად ფერხდება. მარტივად რომ ვთქვათ — თუ სხეულს არ მიაწვდით სამშენებლო მასალას, როგორ უნდა აშენდეს?

ძალიან მნიშვნელოვანია, ბავშვთან მიმართებით, როდის ვაქცევთ ზრდასთან დაკავშირებულ საკითხებს ყურადღებას. ზოგჯერ გვიან ხდება დიაგნოსტირება. მაგალითად, 15-16 წლის რომ გახდება ბავშვი, მერე ექცევა ყურადღება იმიტომ, რომ თვლიან, თანატოლებთან შედარებით, დაბალია. ასეთ მდგომარეობაში დიაგნოსტიკა უკვე დაგვიანებულია, რადგან ძვლის თავზე ძვლის საზრდელა ზონები გვაქვს. ამ ძვლის საზრდელი ზონების გაძვალება პუბერტატის პერიოდის შემდგომი პერიოდიდან იწყება და თუ გოგონას ციკლი ადრე მოუვიდა, კაცისა და ქალის ჰორმონის ბალანსი შეიცვალა და უკვე ქალური ორგანოების ჩამოყალიბება იწყება, გაძვალების პროცესი უფრო ჩქარდება. თუ ვხედავთ, რომ ბავშვს ციკლი არა 11-12 წლის, არამედ 9 წლის ასაკში მოუვიდა, გენეტიკურად განპირობებული სიმაღლის შესაძლოა არ გაიზარდოს“.

ექიმმა ასევე ისაუბრა, შესაძლებელია თუ არა წინასწარ იმის პროგნოზირება, რამდენი სანტიმეტრი იქნება ბავშვი სიმაღლეში:

„სპეციალური ცხრილები გვაქვს, სადაც მოცემულია, რომელ ასაკში, რა უნდა იყოს სიმაღლის მინიმალური და მაქსიმალური მაჩვენებელი. ყველაზე კარგია, თუ ბავშვი არც ქვედა ზღვართან იქნება ახლოს და არც ზედა ზღვართან. მაგრამ, ზედა ზღვართან შეიძლება ახლოს იყოს, თუ მშობლები მაღალი ჰყავს. ქვედა ზღვართან ახლოსაა ხოლმე, პირიქით, თუ მშობლები ჰყავს დაბალი. მედიუმი რომ ავიღოთ, ყველაზე კარგი მაჩვენებელია. თუ ბიჭებში ვხედავთ, რომ ადრიანად დაიწყო გათმიანება სახეზე, იღლიის, ბოქვენის მიდამოში, ესეც მიუთითებს, რომ ბიჭთან კაცის ჰორმონი იწყებს წინ წამოსვლას და შესაბამისად, შესაძლოა, გენეტიკური სიმაღლე არ იყოს მიღწევადი. მაგალითად, ვვარაუდობთ, რომ ბავშვის მოსალოდნელი სიმაღლე 165 სანტიმეტრი უნდა იყოს, ადრეული პუბერტატით, არასწორი ძილის რეჟიმით, არასწორი კვებით, ყველა ეს სანტიმეტრი გენეტიკურად მოცემულ ინფორმაციას აკლდება. შესაბამისად, მაქსიმალურად უნდა ვეცადოთ, რომ ჩვენი შვილი ჯანსაღი ცხოვრების წესით ცხოვრობდეს, ჯანსაღი კვების რაციონი ჰქონდეს და მაქსიმალურად დაბალანსებულ მდგომარეობაში იყოს, რათა ის, რაც გენეტიკამ მოგვცა, გამოვიყენოთ.

არის ასევე დაავადებები, რომლებიც უარყოფითად მოქმედებენ ზრდის ფაქტროზე. მაგალითად: ცელიაკია, გლუტენის აუტანლობა, ლაქტოზის აუტანლობა, რომლებიც ორგანიზმს გარკვეულწილად სტრესულ სიტუაციაში ამყოფებს. დიაბეტიც შეიძლება რისკფაქტორად ჩაითვალოს, თუ არასწორადაა ნამართი. სწორად წარმართული დიაბეტი დამაბრკოლებელი ფაქტორი არ არის. ცელიაკიის დროს მიკრო და მაკროელემენტების შეწოვა არ ხდება, განსაკუთრებით, როდესაც რკინაზეა საუბარი. შეიძლება ბავშვი კარგად იღებდეს საკვებს, მაგრამ შეწოვა არ ხდება. შესაბამისად, თუ შეწოვა არ ხდება, ეს ფაქტორი ზრდაზე უარყოფითად მოქმედებს“

შოთა ჯანჯღავამ ასევე ყურადღება გაამახვილა იმ ფაქტორზე, გენეტიკიდან რა ახდენს ბავშვის სიმაღლეზე გავლენას და თუ ორივე მშობელი დაბალია, ბავშვის მოსალოდნელი სიმაღლეც მათი შესაბამისი იქნება თუ არა:

„რაც გენეტიკურადაა მოცემული, მას ძირითადად ვერ შევცვლით. მაგრამ, გასათვალისწინებელია, რომ მარტო მშობლის სიმაღლეს ასეთ შემთხვევაში მნიშვნელობა არ აქვს. მნიშვნელოვანია ბებიის, ბაბუის სიმაღლე იმიტომ, რომ გენებს ორივე მხრიდან ვიღებთ – დედის მხრიდანაც და მამის მხრიდანაც. ასეთი მიდგომაა, რომ ბიჭის სასქესო განვითარება დედის გენეტიკაზეა დამოკიდებული. ბაბუის, დედის მამის სასქესო განვითარება როგორიც იყო, დაახლოებით, ისეთივე იქნება. ამიტომ, ბებიასა და ბაბუას დიდი მნიშვნელობა აქვთ, რადგან არ ვიცით, ბავშვმა დომინანტური გენი რომელი მშობლის მხრიდან მიიღო. შესაბამისად, რომ ვთქვათ, რომ მამის სიმაღლე 160 სანტიმეტრია და ბავშვის სიმაღლეც ამდენივე უნდა იყოს, არასწორია. არის სპეციალური ფორმულები, სადაც დედის სიმაღლე, მამის სიმაღლე, ბავშვის დაბადების დროს სიგრძის მაჩვენებელი, დაბადების დროს ბავშვის წონა, ასაკი, სქესია გათვალისწინებული და მერე სპეციალურ ფორმულაში მოსალოდნელი სიმაღლე გამოითვლება“.

ექიმმა ასევე ისაუბრა ფიზიკურ აქტივობასა და სიმაღლეში ზრდასთან არსებულ კავშირზე:

„ზედმეტმა ფიზიკურმა დატვირთვამ შესაძლოა ბავშვის ზრდის პროცესი შეაფერხოს, რადგან ის ძვლებსა და სახსრებზე ზედმეტ ზეწოლას ახდენს. როდესაც დატვირთვა გადამეტებულია, ორგანიზმი ვერ ასწრებს სრულფასოვან აღდგენას, რაც საბოლოოდ გავლენას ახდენს ზრდის ზონებზე და შესაძლოა დროებით შეაჩეროს მათი აქტიურობა.

ხშირად მშობლები მიიჩნევენ, რომ რაც უფრო ინტენსიურად ივარჯიშებს ბავშვი, მით უკეთესი შედეგი ექნება, მაგრამ ეს ყოველთვის ასე არ არის. მაგალითად, ცეკვის ჯგუფებში ხშირად გვხვდება გადაჭარბებული დატვირთვა — კვირაში რამდენიმე საათიანი გაკვეთილებითა და მცირე დასვენების ინტერვალებით, რაც ბავშვებისთვის გადაღლილობისა და მიკროტრამვების რისკს ზრდის.

ფიზიკური აქტივობა, რა თქმა უნდა, აუცილებელია — განსაკუთრებით ისეთი სპორტები, სადაც დატვირთვა თანაბრად არის გადანაწილებული და არ ზღუდავს ზრდის პროცესს, მაგალითად ცურვა ან კალათბურთი. თუმცა მთავარია ზომიერება: ვარჯიში უნდა იყოს დოზირებული და ასაკთან შესაბამისი, რათა სხეულმა განვითარება განაგრძოს და არა გადაღლასთან ბრძოლა დაიწყოს.“

გადმოწერე აპლიკაცია „შენი ექიმი“ – პირველი ქართული სამედიცინო პლატფორმა!

რა უნდა იცოდე D ვიტამინის შესახებ და როგორ შეავსო მისი დეფიციტი