მელატონინი: რატომ უნდა ვიყოთ ფრთხილად ამ დანამატთან?
შესავალი
უწყვეტი სტრესი, ეკრანებთან გატარებული საათები და არარეგულარული ძილის გრაფიკი იწვევს უძილობის ზრდას როგორც გლობალურად, ისე საქართველოში. მელატონინი, როგორც სწრაფი გამოსავალი უძილობისთვის, ბევრისთვის იქცა საყვარელ საშუალებად. საქართველოში მისი პოპულარობა განსაკუთრებით მაღალია მშობლებსა და ახალგაზრდა პროფესიონალებში, თუმცა ხშირად მისი გამოყენება ხდება არასათანადო ინფორმაციის საფუძველზე.
პროფესორი გიორგი ფხაკაძე აღნიშნავს:
„მელატონინი არ არის უბრალო დანამატი. ის უნდა მივიღოთ მხოლოდ ექიმის რჩევით, რადგან მისი უკონტროლო გამოყენება შეიძლება სერიოზულ პრობლემებად იქცეს, განსაკუთრებით ბავშვებსა და მოზარდებში.“
მელატონინი – ბუნებრივი ჰორმონი, მაგრამ სახიფათო დანამატი?
მელატონინი არის ჰორმონი, რომელიც გამოიყოფა ტვინის ერთ-ერთი სტრუქტურის – პინალურ ჯირკვლის მიერ. ის არეგულირებს ჩვენს „ბიოლოგიურ საათს“, რაც გავლენას ახდენს ძილისა და ღვიძილის ციკლზე. თუმცა, მელატონინის დანამატის სახით მიღებამ შეიძლება გავლენა მოახდინოს სხეულის ბუნებრივ ფუნქციებზე და გამოიწვიოს ჰორმონალური ბალანსის დარღვევა (1).
მსოფლიო სტატისტიკა:
• აშშ-ში მელატონინის დანამატების მოხმარება 2012 წლიდან 2020 წლამდე 478%-ით გაიზარდა, რაც მიუთითებს მის მზარდ პოპულარობაზე (2).
• ევროპის ქვეყნებში, მათ შორის გერმანიასა და საფრანგეთში, მელატონინი მკაცრად რეგულირებულია და იყიდება მხოლოდ რეცეპტით.
საქართველო:
საქართველოში მელატონინი არ საჭიროებს რეცეპტს და მარტივად ხელმისაწვდომია აფთიაქებში. მოსახლეობის დიდი ნაწილი მას იყენებს ისე, რომ ექიმთან კონსულტაცია არ გაუვლია.
მელატონინის არასწორი გამოყენების შედეგები
მიუხედავად იმისა, რომ მელატონინი ზოგჯერ ეფექტურია, მისი არასწორი გამოყენება იწვევს ისეთ გვერდით ეფექტებს, როგორიცაა:
• ჰორმონალური დისბალანსი: ბავშვებსა და მოზარდებში მელატონინის რეგულარული მიღება გავლენას ახდენს ზრდისა და განვითარების პროცესებზე (3).
• დამოკიდებულება: რეგულარულმა გამოყენებამ შეიძლება შეაფერხოს ორგანიზმის ბუნებრივი მელატონინის გამომუშავება, რაც იწვევს დამოკიდებულებას.
• ძილის ციკლის დარღვევა: მისმა გადაჭარბებულმა დოზამ შეიძლება გამოიწვიოს პირიქით, ძილის ხარისხის გაუარესება.
პროფესორი ფხაკაძე ხაზს უსვამს:
„ბევრი მშობელი საქართველოში მელატონინს იყენებს ბავშვებში ისე, რომ არ ითვალისწინებს მის რისკებს. ეს არა მარტო ჰორმონალურ ბალანსზე ახდენს ზემოქმედებას, არამედ ბავშვის ფიზიკურ და ფსიქოლოგიურ განვითარებაზეც.“
როდის უნდა მივიღოთ მელატონინი?
მელატონინი რეკომენდებულია მხოლოდ გარკვეულ შემთხვევაში, მაგალითად:
1. ჯეტლაგი: როდესაც მოგზაურობის შემდეგ ძილის ციკლი შეიცვალა დროის სარტყლების ცვლილების გამო.
2. ღამის სამუშაო: როდესაც სამუშაო პირობები ძილის ბიოლოგიურ ციკლს არღვევს.
3. ექიმის რეკომენდაციით: როდესაც უძილობის პრობლემა ვერ გვარდება ბუნებრივი მეთოდებით.
მელატონინის დოზა და გამოყენების დრო
ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია (WHO) და სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციები გვირჩევენ:
• მელატონინის დოზა უნდა იყოს მინიმალური (0.5-დან 3 მგ-მდე) და მიღებული მხოლოდ ძილის წინ (4).
• მისი გამოყენება არ არის რეკომენდებული 2-3 კვირაზე მეტი ხნით.
საქართველოში, სამწუხაროდ, ბევრი ადამიანი არ ითვალისწინებს ამ რეკომენდაციებს და ყოველდღიურად იყენებს მელატონინს, რაც რისკებს კიდევ უფრო ზრდის.
ბუნებრივი ალტერნატივები მელატონინზე დაყრდნობით
გლობალური კვლევები აჩვენებს, რომ ძილის გაუმჯობესება შესაძლებელია ბუნებრივი მეთოდებითაც:
1. რეგულარული ძილის რეჟიმი: დილით გაღვიძება და საღამოს დაწოლა ერთი და იმავე დროს.
2. ეკრანების გამოყენების შეზღუდვა: ძილის წინ მინიმუმ 1 საათით ადრე ელექტრონული მოწყობილობების გამოყენებისგან თავის არიდება.
3. ჯანსაღი კვება: ალკოჰოლისა და კოფეინის შემცირება საღამოს პერიოდში.
4. ფიზიკური აქტივობა: ყოველდღიური ვარჯიში ხელს უწყობს ძილის ხარისხის გაუმჯობესებას.
პროფესორი ფხაკაძე გვირჩევს:
„საქართველოს მოსახლეობისთვის მნიშვნელოვანია, რომ ძილის პრობლემებს მიუახლოვდნენ პასუხისმგებლობით. მელატონინი უნდა იყოს მხოლოდ დროებითი გამოსავალი და არა მუდმივი საშუალება. გაცილებით ეფექტურია ძილის ბუნებრივი და გრძელვადიანი გამოსწორება.“
საქართველოში მონაცემები
2019 წლის საქართველოს ჯანმრთელობის კვლევის მიხედვით:
• მოსახლეობის 30%-ს უძილობის პრობლემა აქვს, განსაკუთრებით დიდ ქალაქებში, როგორიცაა თბილისი და ბათუმი.
• მოსახლეობის 12%-ზე მეტი იღებს მელატონინს ექიმთან კონსულტაციის გარეშე.
დასკვნა
მელატონინი ეფექტურია მხოლოდ განსაზღვრულ შემთხვევებში და სწორი დოზირებით. საქართველოში მისი არასწორი გამოყენების შემთხვევები მზარდია, რაც ჯანმრთელობის სერიოზულ რისკებს ქმნის. საჭიროა მეტი ინფორმირებულობა და საზოგადოებრივი განათლება, რომ მოსახლეობამ სწორად მიიღოს გადაწყვეტილებები.
პროფესორი გიორგი ფხაკაძე აღნიშნავს:
„ჩვენი ჯანდაცვის სისტემაში პრევენცია და საზოგადოებრივი ცნობიერების ამაღლება არის წარმატების მთავარი ელემენტი. მელატონინის გამოყენება უნდა მოხდეს მხოლოდ სამედიცინო მითითებების საფუძველზე და არა საკუთარი გადაწყვეტილებით.“
References
1. National Institutes of Health. Melatonin: What You Need To Know. Available from: https://www.nccih.nih.gov/…/melatonin-what-you-need-to-know. Accessed: January 26, 2025.
2. CDC. Trends in Melatonin Use Among Adults. Available from: https://www.cdc.gov/melatonin-trends. Accessed: January 26, 2025.
3. Sleep Foundation. Melatonin and Hormonal Effects. Available from: https://www.sleepfoundation.org/melatonin-hormonal. Accessed: January 26, 2025.
4. World Health Organization. Guidelines for Sleep Regulation. Available from: https://www.who.int/guidelines-sleep. Accessed: January 26, 2025.
5. Mayo Clinic. Melatonin Dosage and Risks. Available from: https://www.mayoclinic.org/melatonin-dosage-risks. Accessed: January 26, 2025
პროფესორი გიორგი ფხაკაძე – საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ინსტიტუტის თავმჯდომარე და საერთაშორისო ჯანდაცვის აღიარებული ექსპერტი. ის არის ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის (WHO) ექსპერტი, Relief International-ის მმართველი საბჭოს დირექტორი და გაეროს გენერალური მდივნის დამოუკიდებელი ანგარიშვალდებულების პანელის ყოფილი წევრი. მას აქვს 25 წელზე მეტი გამოცდილება როგორც საქართველოში, ისე საერთაშორისო დონეზე, ჯანდაცვის სფეროში, მათ შორის საავადმყოფოების მართვის, ხარისხის გაუმჯობესების, კომპეტენციის სტანდარტებისა და საერთაშორისო ჯანდაცვის პროექტების განხორციელებაში.