დაბერება ტალღებად ხდება – მეცნიერებმა ასაკობრივი გარდატეხის 3 ეტაპი აღმოაჩინეს
ავტორი: პროფესორი გიორგი ფხაკაძე, საქართველოს საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ინსტიტუტის ხელმძღვანელი.
sheniekimi.ge | ოფიციალური სამედიცინო საინფორმაციო პლატფორმა
ჩვენ ვთვლით, რომ დაბერება თანმიმდევრული, ნელი პროცესი იყო. მაგრამ ახალი გლობალური კვლევა გვაჩვენებს სრულიად სხვა სურათს: დაბერება ტალღებად, კონკრეტულ ეტაპებზე ხდება — და ეს ეტაპებია: 34, 60 და 78 წელი.
ეს აღმოჩენა 2021 წელს გამოქვეყნდა ავტორიტეტულ ჟურნალში Nature Medicine და ეყრდნობა სისხლის პლაზმის ანალიზს 4,000-ზე მეტი ჯანმრთელი ადამიანისგან. მკვლევრებმა შეისწავლეს ჰუნდრედობით პროტეინი, რომლებიც პასუხისმგებელნი არიან მეტაბოლიზმზე, იმუნურ ფუნქციებზე და ორგანოების ჯანმრთელობაზე — და აღმოაჩინეს, რომ ეს მოლეკულური ცვლილებები მოულოდნელად, სამი „ბიოლოგიური გადატეხის“ დროს ხდება.
კვლევის დროს მეცნიერებმა გაზომეს 3,000-ზე მეტი სისხლის პლაზმის ცილა (პროტეინი), რომლებიც ასახავენ ორგანიზმის ფიზიოლოგიურ მდგომარეობას. შედეგად, ისინი დაასკვნეს: ასაკი 34 — პირველი დიდი მოლეკულური ცვლილება. ამ დროს იმუნური სისტემა იწყებს სტრუქტურულ მოდიფიკაციას; ასაკი 60 — მეორე მძლავრი ტალღა, რომელიც უკავშირდება ნივთიერებათა ცვლის შენელებას და ანთებით პროცესების გააქტიურებას; ასაკი 78 — მესამე გარდატეხა, რომელიც უკავშირდება ტვინის, გულის და ღვიძლის ფუნქციების მნიშვნელოვან დაქვეითებას.
„ჩვენ ვხედავთ, რომ დაბერება არ არის მხოლოდ ხანგრძლივი დეგრადაცია — ის გარდატეხებით მიმდინარეობს. თითქოს ორგანიზმი გადადის ახალ რეჟიმში ყოველ 2–3 ათწლეულში.“ — დოქტორი ტონი უი, კვლევის ავტორი (Stanford School of Medicine)
ეს კვლევა ცვლის წარმოდგენას დაბერების ბუნებაზე: ტრადიციული მოდელი გვასწავლიდა, რომ დაბერება თანმიმდევრულად პროგრესირებს. ახალი აღმოჩენა აჩვენებს, რომ ორგანიზმი გადადის დაჭერად გადამწყვეტ ეტაპებზე, სადაც მოულოდნელად იცვლება ათეულობით ბიომარკერი.
ეს ნიშნავს, რომ ბიოლოგიური ასაკი — შესაძლოა სრულიად განსხვავდებოდეს თქვენი პასპორტის ასაკისგან. მაგალითად, 34 წლის ადამიანი შეიძლება უკვე შევიდეს იმ ეტაპზე, რომელიც ადრე მხოლოდ 50 წელს ასოცირდებოდა.
ამ აღმოჩენით მეცნიერებს შეუძლიათ უკეთ დაგეგმონ: დაავადებების პროგნოზირება, პრევენციული მკურნალობა, ინდივიდუალური ანტიბერდების თერაპიები, დიეტისა და ფიზიკური აქტივობის მიზანმიმართული მორგება.
„ეს მონაცემები არის ბიოლოგიური საათის გადატრიალების გასაღები. ჩვენ შეგვიძლია სამედიცინო ინტერვენციები დავგეგმოთ სწორ მომენტში, როცა სხეული იმყოფება გადასვლის ზღვარზე.“ — პროფესორი ჯეიმს ბლაუ, ბიოგერონტოლოგი
კითხვა-პასუხი პროფესორ ფხაკაძესთან
1. ნიშნავს თუ არა ეს, რომ 34 წლის ასაკში უკვე ვბერდებით? — არა. ეს არის გარდატეხის დასაწყისი — ბიოლოგიური სისტემა ამ ეტაპზე იწყებს გადალაგებას.
2. არის თუ არა ეს ინდივიდუალური? — დიახ. გენეტიკა, ცხოვრების წესი და გარემო პირობები მოქმედებს ბიოლოგიური ეტაპების სისწრაფესა და ხარისხზე.
3. შეგვიძლია ამ პროცესების შენელება? — შეიძლება. სწორი კვება, მოძრაობა, ფსიქიკური ჯანმრთელობის შენარჩუნება და რეგულარული სამედიცინო მონიტორინგი მნიშნელოვანი ფაქტორებია.
4. რატომ არის 78 წელი კრიტიკული ზღვარი? — ამ ასაკში ბევრი ორგანოს ფუნქცია იძაბება. საჭიროა უფრო ყურადღებიანი მიდგომა — როგორც კლინიკურად, ასევე ფსიქოსოციალურად.
5. როგორ გამოვიყენოთ ეს ინფორმაცია საქართველოში? — ჯანდაცვის პოლიტიკა უნდა დაფუძნდეს არა მხოლოდ ქრონოლოგიურ ასაკზე, არამედ ბიოლოგიურ მაჩვენებლებზე — სკრინინგების, პროფილაქტიკისა და პენსიური სისტემის ოპტიმიზაციისას.
პროფესორ ფხაკაძის რეკომენდაციები
1. მიიღე რეგულარული ბიოქიმიური ანალიზები 30 წლიდან — არ დაელოდო დაავადებას, გააკონტროლე ცვლილებები წინასწარ.
2. შეიმუშავე ინდივიდუალური დაბერების პროფილი — გენეტიკური და ბიოქიმიური მონაცემების საფუძველზე.
3. გააქტიურე ფიზიკური და ინტელექტუალური დატვირთვები 60 წლის შემდეგ — ეს ყველაზე დიდი ბარიერია ჯანმრთელობის შესანარჩუნებლად.
4. მოამზადე სოციალური და ფინანსური სტრატეგიები 75+ ასაკისთვის — გააკეთე ჯანმრთელი დაბერების გეგმა.
5. მოითხოვე სამედიცინო სისტემისგან პროგნოზირებადი და პერსონალიზებული მიდგომა — დაბერება უნდა შეფასდეს ინდივიდუალურად.
ბიოლოგიური დაბერება არაა მხოლოდ დროის ქრონოლოგიური დინება. ეს არის გარდამავალი ფაზები, რომელთა სწორად გაგება საშუალებას გვაძლევს ვიმოქმედოთ დროულად და ჭკვიანურად.
34, 60 და 78 წელი — აღარ არის უბრალოდ ასაკი. ეს არის სხეულის ახალი ფაზების დაწყების სიგნალები.
კვლევები
1. **Lehallier et al. (2019) – Nature Medicine**
• ანალიზი 4,263 სისხლის ნიმუშზე. აღმოჩნდა სამი ბიოლოგიური „ტალღა“ – ასაკებში 34, 60 და 78 წელი.
2. **Plasma proteomics‑based brain aging (2024) – Nature Aging**
• სხვა კვლევა აჩვენებს ტალღებს 57, 70 და 78 წლებში — განსაკუთრებით თავის ტვინის ფუნქციების ცვლილების კონტექსტში.
3. **Non-linear multi‑omics profiling (2024) – Nature Aging**
• დროებით-ლონგიტუდული კვლევა (108 მონაწილე, 25–75 წწ.) აჩვენებს არასათანადო ცვლილებებს ასაკობრივ 44 და 60 წლებში – მაგალითად იმუნური, მეტაბოლური და გულ–სისხლძარღვული სისტემის გზით.
4. **Proteomic aging clock (2024–2025)**
• აღებადის გავლით – დაახლოებით 2,897 პროტეინზე დაფუძნებული ციფრული ბიოლოგიური ასაკის საათი UK Biobank–ში (45 441 ადამიანი) და დადასტურებულია Finnlland–სა და ჩინეთში.
მოკლე ახსნა თითოეული კვლევის მიხედვით
• 2019 (Lehallier et al.): დიდი მასშტაბის ანალიზმა აჩვენა მკვეთრი ცვლები ხუთი ათწლეულის მანძილზე (34, 60, 78), რაც უხვია იმუნიტეტის, მეტაბოლიზმის და ჭარბი ანთების მაჩვენებლებზე. 
• 2024 (Nature Aging): თავის ტვინის სპეციფიკური ანვითარებელი ცვლილებები იკვეთებენ 57, 70 და 78 წლებიან პირებში. ეს ვარაუდობს ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში ტალღური ცვლილებების სპეციალიზეს. 
• 2024 (multi‑omics profiling): მეორე კვლევა, რომელიც აჩვენებს სხვადსხვა ბიომოლეკულებს (პროტეინის, RNA, მეტაბოლიტი, მომატებული ანთებითი გზები) 44 და 60 წლის ასაკებში ტალღურად მოქმედებისაკენ. 
• 2024–25 (Proteomic aging clock): 2,897 პროტეინი გამოიკვლიეს და დამტკიცდა, რომ პროტეომური ცვლილებები ძალიან მაღალი კორელაციით იძლევა ბიოლოგიურ ნახზს დაავადებების პროგნოზირებისთვის და მოწმდება მრავალ ქვეყანაში. 
რა მოწმდება ამ კვლევებით?
• დაბერების პროცესში არაა თანმიმდევრული და გრძელი შვლა — გვაქვს დიამეტრალური რეგულარული გადანაცვლებები და „ტალღები“ განსაზღვრულ ასაკებზე.
• ახალი კვლევები (2024–25) ადასტურებენ და ავიწროებენ ამ ეტაპებს, მოიცავს როგორც ცალკეული ორგანოების (მაგ. ტვინი), ასევე სისტემურ ეფექტებს.
• მრავალოომული მიდგომა აჩვენებს, რომ სისტემური და კოგნიტიური ცვლილებები არ ნიშნავს მხოლოდ „თითოეული ორგანოს“ პრობლემას, არამედ მთლიანად ორგანიზმის შესაძლებლობებს.
ავტორი: პროფესორი გიორგი ფხაკაძე, საქართველოს საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ინსტიტუტის ხელმძღვანელი.
sheniekimi.ge | ოფიციალური სამედიცინო საინფორმაციო პლატფორმა
გადმოწერე აპლიკაცია „შენი ექიმი“ – პირველი ქართული სამედიცინო პლატფორმა!
Telegram არხი: https://t.me/SheniEkimi
გადმოწერე ჩვენი აპლიკაცია და შემოგვიერთდი შენის ეკოსისტემაში!i
Telegram არხი: https://t.me/SheniEkimi
Sheni – შენი სივრცე, შენი ხმა, შენი საქართველო.
