გრძელვადიანად მელატონინის მიღებამ შეიძლება თითქმის გააორმაგოს გულის უკმარისობის რისკი – ახალი მოწოდება სიფრთხილისკენ
პროფესორ გიორგი ფხაკაძის კომენტარი
მელატონინი საქართველოში ხშირად აღიქმება როგორც „უბრალო ბუნებრივი საშუალება ძილისთვის“. სინამდვილეში ეს არის ჰორმონი, რომელმაც შეიძლება სერიოზული გავლენა მოახდინოს ორგანიზმზე. ახალი დიდი კვლევა, რომელიც წარმოდგენილი იყო ამერიკის გულ-სისხლძარღვთა ასოციაციის 2025 წლის სამეცნიერო სესიებზე, გვაჩვენებს, რომ მელატონინის ხანგრძლივმა გამოყენებამ შეიძლება მნიშვნელოვნად გაზარდოს გულის უკმარისობის, ჰოსპიტალიზაციისა და სიკვდილიანობის რისკი.
ეს ავტომატურად არ ნიშნავს, თითქოს მელატონინი პირდაპირ „კლავს გულს“, მაგრამ სიგნალი იმდენად ძლიერია, რომ საქართველოს მოსახლეობამ უნდა შეწყვიტოს მის მიმართ უყურადღებო და თვითნებური დამოკიდებულება. დანამატი არ ნიშნავს უსაფრთხოს. განსაკუთრებით მაშინ, როცა ჰორმონზეა საუბარი.
რატომ გახდა მელატონინი პრობლემური?
მელატონინი არის ჰორმონი, რომელსაც ტვინი გამოიმუშავებს სიბნელეზე პასუხად და რომელიც ჩვენს ძილისა და გაღვიძების ციკლს არეგულირებს. ბოლო ათწლეულში მელატონინი ბევრ ქვეყანაში, მათ შორის საქართველოში, გადაიქცა პოპულარულ „ძილის აბად“. ადამიანები ხშირად ყიდულობენ მას თავისუფლად, ექიმის კონსულტაციის გარეშე, მაღალი დოზებით და ხანგრძლივი პერიოდით.
რა აჩვენა ახალმა კვლევამ 131 000-ზე მეტ პაციენტზე?
კვლევაში შევიდა ასობით ათასი ზრდასრული ადამიანი, რომლებსაც უძილობა ჰქონდათ. ნაწილი იღებდა მელატონინს ხანგრძლივად, ნაწილი – საერთოდ არა.
მთავარი შედეგები იყო:
• გრძელვადიანად მელატონინის მომხმარებლებს გულის უკმარისობა თითქმის ორჯერ უფრო ხშირად უვითარდებოდათ, ვიდრე მათ, ვინც მას არ იღებდა.
• მათ სამჯერ უფრო ხშირად სჭირდებოდათ ჰოსპიტალიზაცია გულის უკმარისობის გამო.
• საერთო სიკვდილიანობა თითქმის ორჯერ მაღალი იყო.
• მათ, ვისაც ერთი წლის განმავლობაში მაინც ორჯერ ჰქონდა მელატონინის რეცეპტი, გულის უკმარისობის რისკი დაახლოებით ოთხი მეხუთედით იყო გაზრდილი.
ეს გამოთვლები გაკეთდა ასაკის, წონის, არტერიული წნევის, დიაბეტის და სხვა მრავალ ფაქტორის გათვალისწინებით, რაც შედეგს კიდევ უფრო სარწმუნოს ხდის.
ნიშნავს თუ არა ეს, რომ მელატონინი აუცილებლად ჰომდენად საშიშია?
ეს კვლევა დაკვირვებითი ხასიათისაა და პირდაპირ მიზეზ-შედეგობრივ კავშირს არ ამტკიცებს. თუმცა, როდესაც ასეთი მასშტაბის მოსახლეობაში სამივე მძიმე შედეგი – გულის უკმარისობა, ჰოსპიტალიზაცია და სიკვდილიანობა – ერთნაირი მიმართულებით იზრდება, ამას სერიოზული გაფრთხილების მნიშვნელობა აქვს.
მეცნიერები საუბრობენ, რომ საჭიროა დამატებითი კვლევები, მაგრამ ამ ეტაპზე უკვე ნათელია: მელატონინი არ შეიძლება ჩაითვალოს სრულიად უვნებელ, „ვიტამინურ“ საშუალებად.
რა შეიძლება იყოს რისკის მიზეზი?
სავარაუდო ახსნა რამდენიმეა:
• მელატონინი მოქმედებს ბიოლოგიურ საათზე და შეიძლება ცვლიდეს გულის მუშაობის რეგულაციას.
• შესაძლოა გავლენას ახდენდეს ნერვულ სისტემაზე, რომელიც გულის ცემას და წნევას მართავს.
• ხანგრძლივი თვითმკურნალობა მელატონინით ხშირად ფარავს იმ მიზეზებს, რომლებიც უძილობას იწვევს – მაგალითად, გულის დაავადებას, სუნთქვის შეჩერების ეპიზოდებს ძილისას, დეპრესიას, ფარისებრი ჯირკვლის პრობლემებს.
• ბევრ ქვეყანაში, მათ შორის საქართველოში, იყიდება დოზები, რომლებიც მნიშვნელოვნად აღემატება იმ რაოდენობას, რასაც ორგანიზმი ბუნებრივად გამოიმუშავებს.
რატომაა საქართველო განსაკუთრებულად მოწყვლადი?
• მელატონინი აფთიაქებში თავისუფლად იყიდება, ხშირად მაღალი დოზით.
• ადამიანები მას ზოგჯერ წლების განმავლობაში იღებენ, ყოველგვარი სამედიცინო კონტროლის გარეშე.
• ძილის პრობლემის გამო ექიმთან მისვლის ნაცვლად, ბევრმა ურჩევნია „ბუნებრივი აბი“.
• ხშირად მელატონინი ერთად მიიღება სხვა დამამშვიდებელ საშუალებასთან, რაც დამატებით რისკებს ქმნის.
რას ვურჩევ მოსახლეობას – პროფესორის რეკომენდაციები
• მელატონინი არ უნდა იქნას გამოყენებული თვითნებურად და ხანგრძლივად.
• თუ მაინც არის საჭირო, დოზა უნდა იყოს მცირე და მკაფიოდ განსაზღვრული დროისათვის – ჩვეულებრივ რამდენიმე კვირა.
• ერთი თვეზე უფრო ხანგრძლივი გამოყენების შემთხვევაში აუცილებელია ოჯახის ექიმთან ან სპეციალისტთან კონსულტაცია.
• გრძელვადიანი უძილობა სიგნალია, რომ საჭიროა მიზეზის ძიება: სტრესი, დეპრესია, სუნთქვის შეჩერება ძილში, ფარისებრი ჯირკვლის პრობლემა და სხვა.
• გულის ქრონიკული დაავადების მქონე ადამიანს მელატონინი მხოლოდ კარდიოლოგთან შეთანხმებით უნდა დაენიშნოს.
• ბავშვებში მელატონინის გამოყენება მხოლოდ სპეციალისტის მკაცრი რეკომენდაციით არის დასაშვები.
• დაუყოვნებლივ მიმართეთ ექიმს, თუ მელატონინის ფონზე გაქვთ ქოშინი, შეშუპება, მკვეთრი დაღლილობა, გულმკერდის ტკივილი.
• უძილობის მთავარი მკურნალობა არ არის აბი, არამედ ძილის ჰიგიენის, დღის რეჟიმის და ფსიქოლოგიური ფაქტორების მოწესრიგება.
ხშირად დასმული კითხვები (Q&A) – საქართველოს მოსახლეობისთვის
1. რა დოზით შეიძლება მელატონინის მიღება იყოს შედარებით უსაფრთხო?
ზრდასრული ადამიანისთვის დაბალი დასაწყისის დოზა არის ნახევარი ან ერთი მილიგრამი საღამოს, თუმცა ესეც სასურველია ექიმთან შეთანხმებით და არა თვითნებურად.
2. რამდენი დრო ითვლება „გრძელვადიანად“?
როდესაც მელატონინს რამდენიმე თვეზე მეტ ხანს ვიღებთ, განსაკუთრებით ერთ წელზე დიდხანს, ეს უკვე ხანგრძლივი გამოყენებაა და კვლევაში სწორედ ასეთი მომხმარებლები იყვნენ მაღალი რისკის ჯგუფში.
3. თუ უკვე ვიღებ მელატონინს დიდი ხანია, როგორ შევწყვიტო?
უმეტეს შემთხვევაში შესაძლებელია შეწყვეტა ერთ დღეში. თუმცა, უკეთესია ექიმთან ერთად განიხილოთ – ზოგჯერ დოზის ნელ-ნელა შემცირება უფრო კომფორტულია, რათა ორგანიზმმა ადაპტაცია გაიაროს.
4. რა კვლევებია საჭირო, თუ მეშინია გულის პრობლემების?
ექიმმა შეიძლება დაგინიშნოთ ელექტროკარდიოგრამა, გულის ულტრაბგერითი კვლევა, სისხლის ანალიზები (შაქარი, ქოლესტერინი, თირეოიდული ჰორმონები) და საჭიროებისამებრ დამატებითი ზედამხედველობა.
5. ბავშვებს რომ ვაძლევთ მელატონინს „რადგან სწრაფად დაიძინონ“, რას ურჩევთ?
ეს პრაქტიკა არასწორია. ბავშვის ძილის პრობლემა პირველ რიგში პედიატრსა და ბავშვთა ფსიქოლოგთან უნდა განიხილოთ. მელატონინი შეიძლება დასჭირდეს მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევებში და მკაცრი სამედიცინო კონტროლით.
6. მელატონინი შეიძლება ვიყიდო როგორც „უბრალო ვიტამინი“?
არა. მიუხედავად იმისა, რომ აფთიაქებში თავისუფლად იყიდება, ეს არის ჰორმონი და მისი გამოყენება ისეთივე პასუხისმგებლობას მოითხოვს, როგორც სხვა ჰორმონული მკურნალობა.
7. რამდენად ხშირია საქართველოში მელატონინის ზედმეტი გამოყენება?
ზუსტი სტატისტიკა არ გვაქვს, მაგრამ პრაქტიკიდან ჩანს, რომ უზარმაზარი რაოდენობის პაციენტი იღებს მას თვითნებურად. განსაკუთრებით ეს შეიმჩნევა სოციალური ქსელების რეკლამებისა და „მეზობლების რჩევების“ ფონზე.
8. რა ალტერნატივებია უძილობისას, როცა წამალს არ ვეძებთ?
ძილის ჰიგიენა, საღამოს ეკრანების დროის შემცირება, რეგულარული ზოგადი ფიზიკური აქტივობა, კვების მოწესრიგება, ფსიქოთერაპია და სპეციალური კოგნიტურ-ქცევითი პროგრამები უძილობისთვის ძალიან ეფექტიანია და არ შეიცავს ჰორმონალურ რისკებს.
9. რამდენ ხანს უნდა ველოდოთ, სანამ გაიხსნება დამატებითი მონაცემები მელატონინზე?
მეცნიერები უკვე მუშაობენ დამატებით კვლევებზე. უახლოეს წლებში სავარაუდოდ მივიღებთ მეტ ინფორმაციას, რომელიც ან დაადასტურებს, ან უარყოფს ამ სიგნალს. მანამდე კი სიფრთხილე არის საუკეთესო სტრატეგია.
10. თუ საერთოდ შევწყვეტ მელატონინს, შეიძლება დამიბრუნდეს ძილის პრობლემა?
ხშირად კი, იმიტომ რომ ძირითადი მიზეზი არ არის მოგვარებული. სწორედ ამიტომ არის მნიშვნელოვანი არა მხოლოდ აბის შეწყვეტა, არამედ ცხოვრების წესის შეცვლა და საჭიროების შემთხვევაში – სპეციალისტთან ფსიქოლოგიური ან სამედიცინო დახმარება.
პროფესორის საბოლოო რეკომენდაცია
მელატონინი შეიძლება გარკვეულ სიტუაციებში სასარგებლოც იყოს, მაგრამ ხანგრძლივი, უკონტროლო და მაღალი დოზებით გამოყენება მიუღებელია, განსაკუთრებით გულისა და სისხლძარღვების დაავადებების მაღალი ფონის პირობებში, რაც საქართველოსთვის დიდი პრობლემაა.
თუ უძილობა გაწუხებთ, პირველ რიგში მიმართეთ ექიმს და მიიღეთ გადაწყვეტილება კონსულტაციის შემდეგ. ჰორმონზე თვითმკურნალობა არ არის გამოსავალი.
წყაროები (Vancouver სტილი სრული ბმულებით)
1. Nnadi E, et al. Effect of Long-term Melatonin Supplementation on Incidence of Heart Failure in Patients with Insomnia. American Heart Association Scientific Sessions 2025 (Conference Abstract). ხელმისაწვდომია: https://professional.heart.org
2. Reiter RJ, Tan DX, Fuentes-Broto L. Melatonin: A multitasking molecule. Prog Brain Res. 2010;181:127–151.
3. Andersen LP et al. The Safety of Melatonin in Humans. Clin Drug Investig. 2016;36(3):169–175.
4. Sateia MJ et al. Clinical Practice Guideline for the Pharmacologic Treatment of Chronic Insomnia in Adults. J Clin Sleep Med.
5. Mayo Clinic. Melatonin: What you need to know.
ინტერესთა კონფლიქტის არარსებობა
ავტორს არ აქვს ფინანსური ან სხვა კომერციული ინტერესი მელატონინის თუ ნებისმიერი დანამატის მწარმოებელ კომპანიებთან.
გადმოწერე აპლიკაცია „შენი ექიმი“ – პირველი ქართული სამედიცინო პლატფორმა!
მიიღე სანდო და აქტუალური ინფორმაცია ჯანმრთელობის შესახებ – საქართველოდან და მთელი მსოფლიოდან.
Telegram არხი: https://t.me/SheniEkimi
შენი ექიმი – ცოდნა ჯანმრთელობისთვის.
ავტორი
პროფესორი გიორგი ფხაკაძე (MD, MPH, PhD)
დავით ტვილდიანის სამედიცინო უნივერსიტეტის პროფესორი, საქართველოს საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ინსტიტუტის (PHIG) თავმჯდომარე, მსოფლიოს ჯანდაცვის ორგანიზაციის ექსპერტი, ორგანიზაცია „რილიეფ ინტერნეიშენალის“ მმართველი საბჭოს დირექტორი, Accreditation Canada-ს წარმომადგენელი საქართველოში და გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის გენერალური მდივნის ყოფილი მრჩეველი.
აქვს 25 წელზე მეტი გამოცდილება საქართველოსა და საერთაშორისო ჯანდაცვის სისტემებში.
გადმოწერე აპლიკაცია „შენი ექიმი“ – პირველი ქართული სამედიცინო პლატფორმა!
მიიღე სანდო და აქტუალური ინფორმაცია ჯანმრთელობის შესახებ – საქართველოდან და მთელი მსოფლიოდან.
iPhone: https://apps.apple.com/fr/app/sheni/id6746877342?l=en-GB
Telegram არხი: https://t.me/SheniEkimi
შენი ექიმი – ცოდნა ჯანმრთელობისთვის.
