ყინულის ქვეშ მძინარე მიკრობების გაღვიძება — მეცნიერების გაფრთხილება ახალი გლობალური საფრთხის შესახებ
პროფესორი გიორგი ფხაკაძე, MD, MPH, PhD — საქართველოს საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ინსტიტუტის თავმჯდომარე (PHIG):
„კლიმატის ცვლილება მხოლოდ ტემპერატურის ზრდა არ არის — ის ცვლის მიკრობულ ეკოსისტემებს, აღვიძებს ათასობით წლის წინ გაყინულ ორგანიზმებს და წარმოშობს ახალ ბიოლოგიურ საფრთხეებს. როდესაც მსგავსი აღმოჩენები ფიქსირდება ალასკაში ან ციმბირში, ეს უკვე არა მხოლოდ ადგილობრივი, არამედ გლობალური ჯანმრთელობის რისკია. საქართველომაც უნდა შეიმუშაოს ეროვნული ბიოუსაფრთხოების მონიტორინგის სისტემა, რათა დროულად შეაფასოს გარემოს ცვლილებების გავლენა ჯანმრთელობაზე.“
მეცნიერების ახალი აღმოჩენა — 40 000 წლის მიკრობების გაღვიძება
აშშ-ის ბოლდერის კოლორადოს უნივერსიტეტის მეცნიერთა გუნდმა შეძლო მიკრობების “გაცოცხლება” ალასკის პერმაფროსტის გვირაბიდან ამოღებულ ნიმუშებში — მიწის შრეში, რომელიც ათიათასობით წლის განმავლობაში გაყინული იყო.
ეს მიკრობები არა მხოლოდ ცოცხალი აღმოჩნდნენ, არამედ აქტიურად გამოიმუშავებენ ნახშირორჟანგსა (CO₂) და მეთანს (CH₄) — ორ ყველაზე მძლავრ სათბურის აირს, რომელიც კიდევ უფრო აჩქარებს გლობალურ დათბობას.
მკვლევრებმა გაათბეს ნიმუშები, რათა გაემეორებინათ ზაფხულის პირობები ალასკაში.
처ილ პერიოდში მიკრობები თითქმის არ მოქმედებდნენ, მაგრამ ექვსი თვის შემდეგ მათი ზრდა მკვეთრად დაჩქარდა, რაც მიუთითებს, რომ როცა მიწა თბება, ეს უძველესი ორგანიზმები სწრაფად აქტიურდებიან.
„ბუმერანგის ეფექტი“ — კლიმატური უკუკავშირი, რომელიც აჩქარებს დათბობას
ეს ფენომენი ქმნის საშიშ წრეზე მოძრაობას:
1. დათბობა იწვევს პერმაფროსტის დნობას.
2. დნობილი ნიადაგიდან მიკრობები აღდგებიან და იწყებენ ორგანული მასალის დაშლას.
3. ამ პროცესში გამოიყოფა მეტი CO₂ და მეთანი.
4. გაზები აჩქარებენ დათბობას — რაც იწვევს კიდევ უფრო მეტ დნობას.
მეცნიერები ამას უწოდებენ კლიმატურ ბუმერანგს, რადგან ბუნება თავად აძლიერებს პროცესს, რომელიც მას ანადგურებს.
შესაძლო საფრთხეები ჯანმრთელობისთვის:
•უძველესი პათოგენები — ზოგი მიკრობი შეიძლება იყოს პოტენციურად საშიში ადამიანისთვის, ცხოველებისთვის ან მცენარეებისთვის.
•სათბურის აირების მატება — აჩქარებს კლიმატის კრიზისს, ზრდის ტემპერატურას და ამძიმებს სუნთქვით დაავადებებს.
•დნობის წყლების დაბინძურება — გამოყოფილი ბაქტერიები და ტოქსინები შესაძლოა მოხვდნენ სასმელ წყალში.
•ბიოლოგიური გაუთვალისწინებლობა — მეცნიერები ჯერ ვერ პროგნოზირებენ, როგორ იმოქმედებს ასეთი ძველი მიკროორგანიზმების დაბრუნება თანამედროვე ეკოსისტემებზე.
ხშირად დასმული კითხვები (Q&A)
შეიძლება თუ არა ეს მიკრობები გახდნენ ახალი პანდემიის წყარო?
ამ ეტაპზე — არა. მეცნიერები ფრთხილად მუშაობენ კონტროლირებულ ლაბორატორიებში. თუმცა თეორიულად, თუ მსგავსი პათოგენები ბუნებრივად მოხვდებიან გარემოში, ბიოლოგიური რისკი გამორიცხული არ არის.
რატომ არის პერმაფროსტის დნობა ასეთი საშიში?
რადგან ის შეიცავს უზარმაზარ რაოდენობას ორგანულ მასალას და უძველეს მიკრობებს. დნობისას ისინი იშლება და გამოყოფენ სათბურის აირებს, რაც აჩქარებს გლობალურ დათბობას.
როგორ ეხება ეს საქართველოს?
კლიმატის ცვლილების შედეგად შავი ზღვის რეგიონშიც იზრდება ტემპერატურა და ნიადაგის სტრუქტურა იცვლება. საჭიროა გარემოსა და ბიოუსაფრთხოების რეგულარული მონიტორინგი, რათა თავიდან ავიცილოთ გარემოდან მოსალოდნელი ჯანმრთელობის საფრთხეები.
შესაძლებელია თუ არა ამ პროცესის შეჩერება?
დიახ — მხოლოდ გლობალური მოქმედებით. საჭიროა სათბურის აირების გამოყოფის შემცირება, ტყეების დაცვა და ენერგეტიკული პოლიტიკის შეცვლა, რათა თავიდან ავიცილოთ პერმაფროსტის სწრაფი დნობა.
გლობალური შედეგი:
მეცნიერები აფრთხილებენ, რომ პერმაფროსტის დნობა არის „დაფარული ტაიმ-ბომბა“ — თუ ეს პროცესი არ შენელდა, XXI საუკუნის შუა პერიოდში კლიმატის ცვლილება შეიძლება გახდეს უკონტროლო.
წყარო:
Caro, T. A., et al. Microbial resuscitation and growth rates in deep permafrost: Lipid stable isotope probing results from the permafrost research tunnel in Fox, Alaska. Journal of Geophysical Research: Biogeosciences, 130.9 (2025): e2025JG008759.
მეტი უახლესი და სანდო სამეცნიერო ინფორმაცია იხილეთ ოფიციალურ პლატფორმაზე:
www.sheniekimi.ge – შენი ექიმი, შენი სივრცე, შენი ჯანმრთელობა.
გადმოწერე აპლიკაცია “შენი ექიმი” – პირველი ქართული სამედიცინო პლატფორმა!
Telegram არხი: https://t.me/SheniEkimi
პროფესორი გიორგი ფხაკაძე, MD, MPH, PhD
დავით ტვილდიანის სამედიცინო უნივერსიტეტის პროფესორი,
საქართველოს საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ინსტიტუტის თავმჯდომარე (PHIG)
