ხანგრძლივი კოვიდის გამოწვევები და გამოსავლები – რა უნდა ვიცოდეთ?
პროფესორი გიორგი ფხაკაძე, საქართველოს საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ინსტიტუტის ხელმძღვანელი
შესავალი
რა გავლენას ახდენს COVID-19 ჩვენზე, მაშინაც კი, როდესაც დაავადება წარსულში ჩანს? ბოლო კვლევები მოწმობს, რომ ხანგრძლივი კოვიდი (Long COVID) გლობალური ჯანდაცვის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი გამოწვევაა. 2023 წელს ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის (WHO) მონაცემებით, COVID-19 გადატანილი პაციენტების 10-20%-ს განუვითარდა ხანგრძლივი კოვიდი, რაც მოიცავს 200-ზე მეტ სიმპტომს და მნიშვნელოვნად აფერხებს ცხოვრების ხარისხს (1).
მაშ, რა იწვევს ხანგრძლივ კოვიდს, როგორ ვუმკლავდეთ და რა შეუძლია საქართველოს ჯანდაცვის სისტემას ამ პრობლემის გასამკლავებლად?
ძირითადი ინფორმაცია და სტატისტიკა
ხანგრძლივი კოვიდი არის მდგომარეობა, რომელიც ვლინდება ინფექციის გადატანიდან 3 თვის შემდეგ და გრძელდება მინიმუმ 2 თვე. ძირითადი სიმპტომებია:
• მეხსიერებისა და კონცენტრაციის პრობლემები (ე.წ. „ტვინის ნისლი“).
• მუდმივი დაღლილობა.
• სასუნთქი გზების პრობლემები.
• ნერვული სისტემის დარღვევები.
WHO-ს 2023 წლის მონაცემებით, ევროპაში ხანგრძლივი კოვიდის შემთხვევები 17 მილიონზე მეტ ადამიანს შეეხო, რაც თითოეული ქვეყნის ჯანდაცვის სისტემისთვის უდიდესი ტვირთია (2).
პროფესორ გიორგი ფხაკაძის კომენტარი:
„ხანგრძლივი კოვიდი არ არის მხოლოდ ერთი ქვეყნის პრობლემა – ეს გლობალური კრიზისია. საქართველომ, როგორც პანდემიის მართვაში წარმატებული ქვეყანამ, უნდა გააძლიეროს პოსტ-კოვიდური სინდრომის მართვა. ეს მოიცავს როგორც დიაგნოსტიკურ შესაძლებლობების გაზრდას, ისე პაციენტების რეაბილიტაციისთვის საჭირო სპეციალიზებულ პროგრამებს.“
ხანგრძლივი კოვიდის გავლენა
1. კოგნიტური ჯანმრთელობა:
კვლევის თანახმად, ხანგრძლივ კოვიდთან დაკავშირებული ნევროლოგიური დარღვევები შეიძლება პაციენტებს მძიმე ფსიქოლოგიურ სტრესს უქმნიდეს (3). მაგალითად, „ტვინის ნისლის“ სიმპტომები იწვევს პროფესიულ და პირად ცხოვრებაში სირთულეებს, რაც განსაკუთრებით შესამჩნევია ახალგაზრდა ადამიანებში.
2. ფიზიკური აქტივობა და რეაბილიტაცია:
ახალი კვლევა (4) ადასტურებს, რომ რეგულარული, მაგრამ ზომიერი ვარჯიში აუმჯობესებს მდგომარეობას ხანგრძლივი კოვიდის მქონე პაციენტებში. თუმცა, აუცილებელია ინდივიდუალური რეაბილიტაციის პროგრამების შექმნა, რათა პაციენტები არ გადაიტვირთონ.
პროფესორ გიორგი ფხაკაძის მეორე კომენტარი:
„საქართველოს ჯანდაცვის სისტემას შეუძლია ამ საკითხში ლიდერობა, თუ შევქმნით პოსტ-კოვიდური რეაბილიტაციის ცენტრებს. ჩვენი ექიმების ცოდნა და საერთაშორისო გამოცდილება ამისთვის საკმარისია.“
3. ეკონომიკური ტვირთი:
ხანგრძლივი კოვიდი სამუშაო უნარიანობის შემცირებას იწვევს. ევროპის ეკონომიკამ 2022 წელს დაკარგა 145 მილიარდი ევრო ამ მდგომარეობის შედეგად (5).
საქართველოში არსებული გამოწვევები
საქართველოში ხანგრძლივი კოვიდის მართვა ჯერ კიდევ საწყის ეტაპზეა.
პრობლემები:
• პოსტ-კოვიდური ცენტრების არარსებობა.
• სპეციალიზებული ექიმებისა და პროგრამების ნაკლებობა.
• საზოგადოების დაბალი ცნობადობა და პაციენტთა არასაკმარისი მხარდაჭერა.
შესაძლებლობები:
• საზოგადოებრივი ცნობიერების ამაღლება (მაგ., პლატფორმის „შენი ექიმი“ საშუალებით).
• ოჯახის ექიმების გადამზადება, რათა ხანგრძლივი კოვიდი უფრო ადრეულ ეტაპზე იყოს გამოვლენილი.
• ინოვაციური ციფრული პლატფორმების გამოყენება პაციენტების მდგომარეობის მონიტორინგისთვის.
პროფესორ გიორგი ფხაკაძის მესამე კომენტარი:
„მნიშვნელოვანია, რომ ხანგრძლივი კოვიდი არ დარჩეს ფარულად. ეს არ არის მხოლოდ ჯანმრთელობის პრობლემა – ეს არის სოციალური და ეკონომიკური გამოწვევა, რომელიც გადაჭრას მოითხოვს. ჩვენ უნდა ავამაღლოთ ცნობიერება, გავაძლიეროთ ექიმები და გავაუმჯობესოთ სისტემური მიდგომები.“
გამოსავალი და რეკომენდაციები
1. ჯანდაცვის სისტემის გაძლიერება:
შევქმნათ ეროვნული პროგრამა, რომელიც პოსტ-კოვიდური სინდრომის მართვას დაეთმობა.
2. განათლება და ცნობიერების ამაღლება:
გავაძლიეროთ საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის კამპანიები, რომელშიც მოქალაქეები მიიღებენ მარტივ და გასაგებ ინფორმაციას.
3. საერთაშორისო გამოცდილების გაზიარება:
მჭიდრო თანამშრომლობა WHO-სა და სხვა ორგანიზაციებთან, რათა საქართველო მიიღოს უახლესი რეკომენდაციები და პრაქტიკები.
4. ტექნოლოგიების გამოყენება:
ციფრული ჯანმრთელობის პლატფორმების განვითარება, რომელიც პაციენტებს საშუალებას მისცემს საკუთარი მდგომარეობა უკეთ მართონ.
დასკვნა
ხანგრძლივი კოვიდი – ეს არის გლობალური გამოწვევა, რომელიც საქართველომ უნდა მიიღოს სერიოზულად. პროფესიონალების ცოდნა, საერთაშორისო მხარდაჭერა და მოქალაქეთა აქტიური ჩართულობა არის წარმატების ფორმულა.
მოვუწოდებ საქართველოს ჯანდაცვის სისტემას, ჩაერთოს ამ პროცესში და უზრუნველყოს პაციენტებისთვის ხარისხიანი და ხელმისაწვდომი მომსახურება.
გამოყენებული ლიტერატურა
1. WHO. Long COVID Statistics 2023. Available from: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/long-covid. Accessed January 28, 2025.
2. CDC. Post-COVID Conditions. Available from: https://www.cdc.gov/coronavirus/post-covid. Accessed January 28, 2025.
3. Neuroscience News. Long COVID and Cognitive Impacts. Available from: https://neurosciencenews.com/long-covid-cognition-exercise…. Accessed January 28, 2025.
4. UN. Long COVID and Rehabilitation. Available from: https://www.un.org/covid-rehabilitation-strategies. Accessed January 28, 2025.
5. World Bank. Economic Costs of Long COVID in Europe. Available from: https://www.worldbank.org/long-covid-costs. Accessed January 28, 2025.
პროფესორი გიორგი ფხაკაძე
საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ინსტიტუტის თავმჯდომარე და საერთაშორისო ჯანდაცვის აღიარებული ექსპერტი. ის არის ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის (WHO) ექსპერტი, Relief International-ის მმართველი საბჭოს დირექტორი და გაეროს გენერალური მდივნის დამოუკიდებელი ანგარიშვალდებულების პანელის ყოფილი წევრი.