ზეთისხილი
მარადმწვანე მცენარეა ზეთისხილისებრთა ოჯახიდან, ძვირფასი ზეთოვანი კულტურა. ნაყოფის წვნიანი რბილობი 25-40%-მდე ზეთს, ცილებს, C ვიტამინსა და კაროტინს შეიცავს, კურკაში 12%-მდე ტექნიკური ზეთია. ნაყოფი საჭმელად გამოიყენება მწნილისა და მარინადის სახით. მწიფე ნაყოფის მსუბუქი დაწნეხით ხდიან უძვირფასეს ზეთს, რომელიც სალათების მოსამზადებლად და მედიცინაში გამოიყენება. უფრო ძლიერი დაწნეხით მიიღება ასევე საკვები ზეთი, რომელიც კულინარიაში იხმარება. ნაყოფის რბილობისა და კურკის ძლიერი, ცხელი დაწნეხით მიიღება შესანიშნავი ტექნიკური ზეთი, რომელიც „ხის ზეთის“ სახელით არის ცნობილი. ზეთისხილი კავკასიაში ჩვენს წელთაღრიცხვამდე შემოიტანეს, მაგრამ მისი ბაღები არაერთხელ განადგურდა მტრის შემოსევების გამო.
ველური ზეთისხილის ხე არ არსებობს, გაველურებული კი გვხვდება იმ რეგიონებში, სადაც ეს კულტურა დიდი ხნის წინ გააშენეს. ამ მხრივ, არც საქართველოა გამონაკლისი: გაველურებული ზეთისხილი და რამდენიმე ადგილობრივი ჯიში აფხაზეთის (გაგრა) ტყეებში გვხვდება.
ზეთისხილი საკმაოდ სიცოცხლისუნარიანი მცენარეა – ცნობილია ხეები, რომელთა ასაკი 200 წელია, ოღონდ, უხვმოსავლიანია მხოლოდ 50 წლის ასაკამდე. დედამიწაზე არანაკლებ 500 ჯიშის ზეთისხილი არსებობს.
ვინც ამ შესანიშნავი კულტურით და ინტერესდება, უნდა იცოდეს, რომ თესლით გაშენებული პლანტაცია ნაყოფს მხოლოდ 10-12 წლის შემდეგ ისხამს, კალმებით გა-
მრავლებული – 4-6 წლის შემდეგ. ხმელთაშუა ზღვის თბილი ზამთრის პირობებში ზეთისხილის ვეგეტაცია მთელი წლის განმავლობაში გრძელდება. ის მშრალი სუბტროპიკების ტიპური მცენარეა, კარგად იტანს მშრალ, ცხელ ზაფხულსა და გრილ, ტენიან ზამთარს. მაშასადამე, დასავლეთ საქართველოში ზეთისხილისთვის შესაფერისი პირობები არსებობს. აღმოსავლეთ საქართველოს თბილ ადგილებშიც შეიძლება ისეთი ჯიშის გაშენება, რომელიც უძლებს 14-16º ყინვას.
ზეთისხილს თესლით, კალმებით, ფესვის ამონაყარებითა და მყნობით ამრავლებენ. თესლით, როგორც წესი, ზეთის საწარმოებელ ნარგაობებს აშენებენ, ვეგეტაციურად – საკონსერვო პლანტაციებს. ზეთისხილი გაზაფხულზე ითესება, თუმცა სტრატიფიცირებული თესლი ძალიან ნელა ღივდება და ნიადაგიდან 1,5 წლის განმავლობაში შეიძლება ვერც ამოაღწიოს.
ზეთისხილის 1-2-წლიან მცენარეებს გაზაფხულზე და ზაფხულის დასაწყისში ამყნობენ, კალმებად კი ერთწლიან ამონაყარებსა და მრავალწლოვან ტოტებს იყენებენ.
ზეთისხილის კალმები ძნელად ფესვიანდება, მაგრამ საქართველოში არსებობს შესანიშნავი საშუალება „ბიორაგი“, რომლით დამუშავების შემდეგ დაფესვიანების მაღალი პროცენტი გარანტირებულია. დაკალმებულ და ნამყენ ნერგებს 2-3 წლის განმავლობაში ამყოფებენ სათბურში, რის შემდეგაც გადააქვთ ღია გრუნტში. პლანტაციის გასაშენებელი ადგილი დაცული უნდა იყოს ცივი ქარებისაგან. მცენარეთა შორის მანძილი მწკრივში 6-8მ უნდა იყოს, მწკრივებს შორის – 8-10 მ. შემდგომში ნიადაგს მთლიანად ამუშავებენ – ხნავენ ან ბარავენ.
დასამწნილებლად და მარინადისთვის ისეთ ნაყოფს კრეფენ, რომელმაც ნორმალურ ზომას მიაღწია, მაგრამ გამუქება ჯერ არ დაუწყია (უნდა იყოს მწვანე ან ყვითელი).
ზეთის გამოსახდელად და დასამწნილებლად იკრიფება მწიფე ნაყოფი. ამ დროს სიფრთხილეა საჭირო, რადგან დაჟეჟილი ნაყოფით გაკეთებული მწნილი ადვილად ფუჭდება.
აღსანიშნავია, რომ თბილისის ზღვაზე არსებობს სანერგე მეურნეობა, სადაც შესაძლებელია წინასწარი შეკვეთით ნერგების შეძენა.
წყარო: ნიკოლოზ იოსებიძე, ყველაფერი საოჯახო მეურნეობის შესახებ (გამომცემლობა პალიტრა L)
