ონკოლოგის საგანგაშო განცხადება – „აფლატოქსინები, განსაკუთრებით B1 ფორმა, მიჩნეულია ერთ-ერთ ყველაზე ძლიერ ბუნებრივ კანცეროგენად”

ცნო­ბი­ლი ექი­მი ონ­კო­ლო­გი და გე­ნე­ტი­კო­სი ალექ­სან­დრე თა­ვარ­თქი­ლა­ძე, ძრო­ხის რძის ვარ­გი­სი­ა­ნო­ბას­თან ატე­ხილ სკან­დალს ეხ­მა­უ­რე­ბა. შე­გახ­სე­ნებთ, რომ გუ­შინ, სურ­სა­თის ეროვ­ნულ­მა სა­ა­გენ­ტომ ინ­ფორ­მა­ცია გა­ავ­რცე­ლა, რომ­ლის თა­ნახ­მა­დაც იმ­პორ­ტი­რე­ბუ­ლი რძის 5 ნი­მუშ­ში აფ­ლა­ტოქ­სინ M1-ის გა­და­ჭარ­ბე­ბუ­ლი ოდე­ნო­ბა და­ფიქ­სირ­და.

სურ­სა­თის ეროვ­ნუ­ლი სა­ა­გენ­ტოს ცნო­ბით, აღ­ნიშ­ნუ­ლი პრო­დუქ­ტის ბაზ­რი­დან ამო­ღე­ბა და და­ლუქ­ვა მიმ­დი­ნა­რე­ობს. აფ­ლა­ტოქ­სი­ნე­ბის გა­და­ჭარ­ბე­ბუ­ლი რა­ო­დე­ნო­ბა “სოფ­ლის ნო­ბა­თის” რძის ნი­მუ­შებ­ში გა­მოვ­ლინ­და.

ალექ­სან­დრე თა­ვარ­თქი­ლა­ძე:

ძა­ლი­ან რთუ­ლია როცა ვის­მენთ, რომ ყო­ველ­დღი­უ­რი მოხ­მა­რე­ბის საკ­ვებ პრო­დუქ­ტებ­ში არის ნა­პოვ­ნი ისე­თი კან­ცე­რო­გე­ნი, რო­გო­რი­ცაა აფ­ლა­ტოქ­სი­ნი… თუმ­ცა მე, რო­გორც ონ­კო­ლო­გი და გე­ნე­ტი­კო­სი ვფიქ­რობ, რომ მო­ცე­მუ­ლი სა­კი­თხი კარ­გად/სწო­რად უნდა იქ­ნას შეს­წავ­ლი­ლი და არ უნდა მი­ვე­ცეთ უკი­დე­გა­ნო სტრესს, თუმ­ცა ვფიქ­რობ, სა­კი­თხი ნამ­დვი­ლად იმ­სა­ხუ­რებს გან­სა­კუთ­რე­ბულ ყუ­რა­დღე­ბას…

…ცუდი ის არის, რომ აქ მწვა­ვე მო­წამ­ვლა­ზე არ გვაქვს აქ­ცენ­ტი (რა­ზეც კონ­ცენ­ტრირ­დე­ბა ექ­სპერტთა უმ­რავ­ლე­სო­ბა)… რა შე­დე­გიც და­ი­დო არის ის, რომ ალფ­ლა­ტოქ­სი­ნის ეს დოზა ვერ გა­მო­იწ­ვევს მწვა­ვე მო­წამ­ვლას… მაგ­რამ… აფ­ლა­ტოქ­სი­ნი B1 და მისი მე­ტა­ბო­ლი­ტი აფ­ლა­ტოქ­სი­ნი M1 (რო­მე­ლიც რძე­ში გა­და­დის და სწო­რედ რძის პრო­დუქ­ტებ­ში გვხვდე­ბა), ხა­სი­ათ­დე­ბა კუ­მუ­ლა­ცი­უ­რი ანუ ორ­გა­ნიზ­მში დაგ­რო­ვე­ბი­თი და პა­რა­ლე­ლუ­რად აქ­ტი­უ­რი ბი­ო­ქი­მი­უ­რი მოქ­მე­დე­ბით.

რო­გორ ხდე­ბა დაგ­რო­ვე­ბა (კუ­მუ­ლა­ცია)?

– აფ­ლა­ტოქ­სი­ნი B1 ღვიძ­ლში მე­ტა­ბო­ლიზ­დე­ბა და გარ­და­იქ­მნე­ბა აქ­ტი­ურ მე­ტა­ბო­ლი­ტე­ბად, მათ შო­რის აფ­ლა­ტოქ­სი­ნი M1-დ, რო­მე­ლიც შემ­დეგ ხვდე­ბა რძე­სა და რძის პრო­დუქ­ტებ­ში. – ქრო­ნი­კუ­ლი მოხ­მა­რე­ბი­სას მცი­რე დო­ზე­ბიც კი თან­და­თა­ნო­ბით სხე­ულ­ში დაგ­რო­ვე­ბას იწ­ვევს, რაც და­ზი­ა­ნე­ბის რისკს ზრდის.

რა­ტომ და რო­გორ იზ­რდე­ბა კი­ბოს რის­კი ხან­გრძლი­ვი მოხ­მა­რე­ბი­სას?

აფ­ლა­ტოქ­სი­ნე­ბი, გან­სა­კუთ­რე­ბით B1 ფორ­მა, მიჩ­ნე­უ­ლია ერთ-ერთ ყვე­ლა­ზე ძლი­ერ ბუ­ნებ­რივ კან­ცე­რო­გე­ნად. ის ძი­რი­თა­დად ზრდის:

1. ღვიძ­ლის კი­ბოს (ჰე­პა­ტო­ცე­ლუ­ლუ­რი კარ­ცი­ნო­მა) გან­ვი­თა­რე­ბის რისკს.

2. DНA-ის და­ზი­ა­ნე­ბი­სა და გე­ნუ­რი მუ­ტა­ცი­ე­ბის ალ­ბა­თო­ბას, რა­მაც შე­საძ­ლოა სხვა სიმ­სივ­ნუ­რი პრო­ცე­სე­ბიც გა­მო­იწ­ვი­ოს.

რაც შე­ე­ხე­ბა აფ­ლა­ტოქ­სი­ნის M1 ფორ­მას

– აფ­ლა­ტოქ­სი­ნი M1, რო­მე­ლიც რძე­ში გა­და­დის, B1-თან შე­და­რე­ბით ნაკ­ლე­ბად, თუმ­ცა მა­ინც კან­ცე­რო­გე­ნუ­ლია და შე­უძ­ლია გა­მო­იწ­ვი­ოს ჯან­მრთე­ლო­ბის პრობ­ლე­მე­ბი, გან­სა­კუთ­რე­ბით ბავ­შვებ­ში და ქრო­ნი­კუ­ლად მომ­ხმა­რე­ბელ პი­რებ­ში.

– მუდ­მი­ვად მცი­რე რა­ო­დე­ნო­ბით აფ­ლა­ტოქ­სი­ნის შემ­ცვე­ლი რძის პრო­დუქ­ტე­ბის მი­ღე­ბა მნიშ­ვნე­ლოვ­ნად ზრდის ჯა­მურ რისკს.

ასე­ვე გა­ვით­ვა­ლის­წი­ნოთ, რომ…

აფ­ლა­ტოქ­სი­ნე­ბის არ­სე­ბო­ბის რის­კი მა­ღა­ლია კუს­ტა­რუ­ლად (სახ­ლის პი­რო­ბებ­ში, ტრა­დი­ცი­უ­ლი წე­სით) დამ­ზა­დე­ბულ ჩირ­სა და ჩა­ი­ში, გან­სა­კუთ­რე­ბით მა­შინ, რო­დე­საც პრო­დუქ­ტი ინა­ხე­ბა არას­წო­რად ან მო­უ­ხერ­ხე­ბელ პი­რო­ბებ­ში, სა­დაც ტე­ნი­ა­ნო­ბა და ტემ­პე­რა­ტუ­რა მა­ღა­ლია.

რა­ტომ წარ­მო­იქ­მნე­ბა აფ­ლა­ტოქ­სი­ნი კუს­ტა­რულ პრო­დუქ­ტებ­ში?

აფ­ლა­ტოქ­სი­ნი წარ­მო­იქ­მნე­ბა Aspergillus-ის ტი­პის სო­კო­ე­ბის (ძი­რი­თა­დად Aspergillus flavus და Aspergillus parasiticus) მოქ­მე­დე­ბის შე­დე­გად. მათი ზრდის­თვის ხელ­საყ­რე­ლი პი­რო­ბე­ბია:

• მა­ღა­ლი ტე­ნი­ა­ნო­ბა (70%-ზე მეტი)

• სით­ბო (20-40°C)

• ჰა­ე­რის ცირ­კუ­ლა­ცი­ის ნაკ­ლე­ბო­ბა და ზო­გა­დად მზა პრო­დუქ­ცი­ის შე­ნახ­ვის არა­ვენ­ტი­ლი­რე­ბუ­ლი სა­წყო­ბე­ბის არარ­სე­ბო­ბა

• არას­წო­რი ან არა­საკ­მა­რი­სი გა­მოშ­რო­ბა.აფ­ლა­ტოქ­სი­ნის რის­კის შემ­ცვე­ლი პრო­დუქ­ტე­ბია:

• ჩირი (გან­სა­კუთ­რე­ბით ლეღ­ვი, ქიშ­მი­ში, ქლი­ა­ვი, ატა­მი, ვაშ­ლი, გარ­გა­რი)

• ჩაი და მცე­ნა­რე­უ­ლი ნა­ყე­ნე­ბი, თუ ჩაის მცე­ნა­რე (ბა­ლა­ხე­უ­ლი, ყვა­ვი­ლე­ბი) ცუ­დად გაშ­რა ან ტე­ნი­ან, და­ხუ­რულ სივ­რცე­ში შე­ი­ნა­ხეს.

რო­გორ შე­ვამ­ცი­როთ რის­კი?

• შე­არ­ჩი­ეთ პრო­დუქ­ტი, რო­მე­ლიც კარ­გა­დაა გამ­შრა­ლი, არ არის ტე­ნი­ა­ნი, წე­ბო­ვა­ნი და არ გა­აჩ­ნია ობის ან უც­ნა­უ­რი სუ­ნის ნიშ­ნე­ბი.

• პრო­დუქ­ტი ინა­ხეთ მშრალ, გრილ და კარ­გად ვენ­ტი­ლი­რე­ბულ სივ­რცე­ში.

• რე­გუ­ლა­რუ­ლად შე­ა­მოწ­მეთ პრო­დუქ­ტე­ბი და მო­ი­შო­რეთ ნე­ბის­მი­ე­რი ობის ნიშ­ნის მქო­ნე ჩირი ან ჩაი.

• ას­პერ­გი­ლუს ფლა­ვუ­სი შე­იძ­ლე­ბა ზოგ­ჯერ ობის სა­ხით ვერ და­ვი­ნა­ხოთ და მა­გა­ლი­თად ვიგ­რძნოთ გემო… გან­სა­კუ­თე­ბით ცხე­ლი სას­მე­ლე­ბის მოხ­მა­რე­ბის დროს ის ორ­გა­ნიზ­მში ძა­ლი­ან კარ­გად შე­ი­წო­ვე­ბა და ნელ-ნელა გროვ­დე­ბა ორ­გა­ნიზ­მში ანუ კუ­მუ­ლირ­დე­ბა და აზი­ა­ნებს ჩვენს გე­ნებს და შემ­დეგ პო­ტენ­ცი­უ­რად ზრდის ქრო­ნი­კუ­ლი ან­თე­ბე­ბის და ავ­თვი­სე­ბი­ა­ნი სიმ­სივ­ნე­ე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბის რის­კებს.

ამ­გვა­რად, კუს­ტა­რუ­ლად დამ­ზა­დე­ბულ ჩირ­სა და ჩა­ი­შიც აფ­ლა­ტოქ­სი­ნე­ბის რის­კი ნამ­დვი­ლად არ­სე­ბობს, გან­სა­კუთ­რე­ბით არას­წო­რი და­მუ­შა­ვე­ბი­სა და შე­ნახ­ვის პი­რო­ბებ­ში. ამი­ტომ, გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი ყუ­რა­დღე­ბა მი­აქ­ცი­ეთ პრო­დუქ­ტის ხა­რისხსა და შე­ნახ­ვის წე­სებს.

ამი­ტომ უნდა გა­კონ­ტროლ­დეს ყვე­ლა ხსე­ნე­ბუ­ლი პრო­დუქ­ტი და არა მხო­ლოდ აფ­ლა­ტოქ­სი­ბენ­ზე არა­მედ სხვა გავ­რცე­ლე­ბულ კან­ცე­რო­გე­ნებ­ზეც:

1. აფ­ლა­ტოქ­სი­ნი B1• პრო­დუქ­ტე­ბი: მარ­ცვლე­უ­ლი, თხი­ლე­უ­ლი, ჩირი, ჩაი, სა­ნე­ლებ­ლე­ბი

• ასო­ცი­რე­ბუ­ლი სიმ­სივ­ნე: ღვიძ­ლის კიბო

2. ნიტ­რო­ზა­მი­ნე­ბი (Nitrosamines)

• პრო­დუქ­ტე­ბი: და­მუ­შა­ვე­ბუ­ლი ხორ­ცი (ძეხ­ვი, სო­სი­სი, ლორი, ბე­კო­ნი)•

ასო­ცი­რე­ბუ­ლი სიმ­სივ­ნე: კუ­ჭის, მსხვი­ლი ნაწ­ლა­ვის, საყ­ლა­პა­ვის კიბო

3. პო­ლი­ციკ­ლუ­რი არო­მა­ტუ­ლი ნახ­შირ­წყალ­ბა­დე­ბი (PAH)

• პრო­დუქ­ტე­ბი: გრილ­ზე ან ნახ­შირ­ზე შემ­წვა­რი ხორ­ცი, შე­ბო­ლი­ლი პრო­დუქ­ტე­ბი

• ასო­ცი­რე­ბუ­ლი სიმ­სივ­ნე: კუ­ჭის, მსხვი­ლი ნაწ­ლა­ვის, ფილ­ტვის კიბო

4. ჰე­ტე­რო­ციკ­ლუ­რი ამი­ნე­ბი (HCAs)

• პრო­დუქ­ტე­ბი: მა­ღალ ტემ­პე­რა­ტუ­რა­ზე მომ­ზა­დე­ბუ­ლი ხორ­ცი (მწვა­დი, შემ­წვა­რი)

• ასო­ცი­რე­ბუ­ლი სიმ­სივ­ნე: მსხვი­ლი ნაწ­ლა­ვის, პანკრე­ა­სის, პროს­ტა­ტის კიბო

5. აკ­რი­ლა­მი­დი

• პრო­დუქ­ტე­ბი: შემ­წვა­რი კარ­ტო­ფი­ლი, ჩიფ­სე­ბი, გა­მომ­ცხვა­რი პური, ტოს­ტე­ბი, ორ­ცხო­ბი­ლე­ბი

• ასო­ცი­რე­ბუ­ლი სიმ­სივ­ნე: თირკმლის, საშ­ვი­ლოს­ნოს, საკ­ვერ­ცხის, პანკრე­ა­სის კიბო6. ალ­კოჰო­ლი (ეთა­ნო­ლი)

• პრო­დუქ­ტე­ბი: ალ­კოჰო­ლუ­რი სას­მე­ლე­ბი

• ასო­ცი­რე­ბუ­ლი სიმ­სივ­ნე: ღვიძ­ლის, პი­რის ღრუს, საყ­ლა­პა­ვის, მკერ­დის, მსხვი­ლი ნაწ­ლა­ვის კიბო

7. ბენ­ზო­პი­რე­ნი

• პრო­დუქ­ტე­ბი: შე­ბო­ლი­ლი ხორ­ცი და თევ­ზი, ნახ­ში­რის ცე­ცხლზე მომ­ზა­დე­ბუ­ლი საკ­ვე­ბი

• ასო­ცი­რე­ბუ­ლი სიმ­სივ­ნე: კუ­ჭის, საყ­ლა­პა­ვის, ფილ­ტვის კიბო

8. ფორ­მალ­დე­ჰი­დი

• პრო­დუქ­ტე­ბი: ცუ­დად შე­ნა­ხუ­ლი ზღვის პრო­დუქ­ტე­ბი, ზო­გი­ერ­თი კონ­სერ­ვი, და­ბალ­ხა­რის­ხი­ა­ნი ხორ­ცპ­რო­დუქ­ტი

• ასო­ცი­რე­ბუ­ლი სიმ­სივ­ნე: ნა­ზო­ფა­რინ­გე­ა­ლუ­რი, კუ­ჭის კიბო, ლე­ი­კე­მია

9. დი­ოქ­სი­ნე­ბი

• პრო­დუქ­ტე­ბი: ცხი­მი­ა­ნი ხორ­ცი, თევ­ზი, რძის პრო­დუქ­ტე­ბი, კვერ­ცხი (და­ბინ­ძუ­რე­ბუ­ლი გა­რე­მოს შემ­თხვე­ვა­ში)

• ასო­ცი­რე­ბუ­ლი სიმ­სივ­ნე: ღვიძ­ლის კიბო, ლიმ­ფო­მა, ფილ­ტვის, კა­ნის კიბო

10. ტრანს-ცხი­მე­ბი

• პრო­დუქ­ტე­ბი: მარ­გა­რი­ნი, გა­მომ­ცხვა­რი ტკბი­ლე­უ­ლი, ჩიფ­სე­ბი, სწრა­ფი კვე­ბის პრო­დუქ­ტე­ბი

• ასო­ცი­რე­ბუ­ლი სიმ­სივ­ნე: მსხვი­ლი ნაწ­ლა­ვის, მკერ­დის, პროს­ტა­ტის კიბო

11. ხე­ლოვ­ნუ­რი და­მატ­კბობ­ლე­ბი (სა­ქა­რი­ნი, ას­პარ­ტა­მი)

• პრო­დუქ­ტე­ბი: გა­ზი­ა­ნი სას­მე­ლე­ბი, დი­ე­ტუ­რი პრო­დუქ­ტე­ბი, სა­ღე­ჭი რე­ზი­ნი

• ასო­ცი­რე­ბუ­ლი სიმ­სივ­ნე: სა­შარ­დე ბუშ­ტის კიბო, ლიმ­ფო­მე­ბი, ლე­ი­კე­მია

12. ბის­ფე­ნოლ A (BPA)

• პრო­დუქ­ტე­ბი: კონ­სერ­ვის ქი­ლე­ბი (ბის­ფე­ნო­ლით და­ფა­რუ­ლი), პლასტმა­სის ჭურ­ჭე­ლი, სასმლის ბოთ­ლე­ბი

• ასო­ცი­რე­ბუ­ლი სიმ­სივ­ნე: მკერ­დის, პროს­ტა­ტის, საკ­ვერ­ცხის, საშ­ვი­ლოს­ნოს სიმ­სივ­ნე­ე­ბი

ამი­ტომ სიმ­შვი­დი­სა და ჯან­მრთე­ლო­ბი­სათ­ვის სა­სურ­ვე­ლია პრო­დუქ­ტე­ბი კონ­ტროლ­დე­ბო­დეს სხვა გავ­რცე­ლე­ბულ კან­ცე­რო­გე­ნებ­ზეც…

რაც შე­ე­ხე­ბა აფ­ლა­ტოქ­სი­ნე­ბის, თუნ­დაც მი­ნი­მა­ლუ­რი, ქრო­ნი­კუ­ლი მოხ­მა­რე­ბა ნამ­დვი­ლად ზრდის ონ­კო­ლო­გი­უ­რი და­ა­ვა­დე­ბე­ბის რისკს

ამი­ტომ მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია პრო­დუქ­ტის ხა­რის­ხის კონ­ტრო­ლი და დაც­ვა უსაფრ­თხო­ე­ბის სტან­დარ­ტე­ბის მი­ხედ­ვით…

მე პი­რა­დად ამ სა­კი­თხმა ძა­ლი­ან ამა­ღელ­ვა, თუმ­ცა იმედს ვი­ტო­ვებ რომ ბევ­რად მეტ ინ­ფორ­მა­ცი­ას შე­ვაგ­რო­ვებ ამ მიმ­დი­ნა­რე სა­კი­თხებ­თან და­კავ­ში­რე­ბით და ჩემს მოკ­რძა­ლე­ბულ აზრს მო­გა­წო­დებთ, თა­ვი­სი რე­კო­მენ­და­ცი­ე­ბით.