„თმის საღებავები კიბოს იწვევს?“ — მითი, შიში თუ რეალური რისკი?
პროფესორ გიორგი ფხაკაძის კომენტარი
ბოლო წლებში სოციალურ ქსელებში გავრცელდა შეშინებული გზავნილები, რომ თმის საღებავის ხშირი გამოყენება თითქოს„ 60%-ით ზრდის ძუძუს კიბოს რისკს“. ეს ფრაზა არსებობს, მაგრამ ძალიან კონკრეტულ ქვეჯგუფს ეხება და მთელ მოსახლეობაზე გადატარება არ არის სამართლიანი. კვლევების უმეტესი ნაწილი ბევრად უფრო ნატიფ სურათს გვაჩვენებს: ზოგიერთ შემთხვევაში რისკი ოდნავ იმატებს, ზოგიერთ კიბოს ტიპზე ცვლილება საერთოდ არ ჩანს, ზოგან კი რისკი პირიქით მცირდება (Zhang et al., 2020)².
ამიტომ საჭიროა არა პანიკა, არამედ ცივი ანალიზი:
• რას ამბობს ყველაზე დიდი და ხარისხიანი კვლევები
• სად არის რეალური სიგნალი და სად — გაზვიადებული ინტერპრეტაცია
• როგორ დავიცვათ თავი გონივრულად, გამორიცხვისა და ზედმეტი შიშის გარეშე
რა აჩვენა ბოლო დიდი კვლევებმა? — არა შავი–თეთრი, არამედ ნარევი სურათი
ერთი დიდი ამერიკული კვლევა, რომელიც ჩატარდა გარემოს ჯანმრთელობის ეროვნულ ინსტიტუტში (NIEHS) ათასობით ქალზე, აჩვენებდა, რომ მუდმივი ტიპის თმის საღებავის გამოყენება უკავშირდებოდა ძუძუს კიბოს რისკის მცირედ, დაახლოებით 9%-იან ზრდას, ხოლო აფრო-ამერიკელ ქალებში, რომლებიც ძალიან ხშირად — ყოველ 5–8 კვირაში ერთხელ იღებავდნენ თმას, რისკი შეიძლება 60%-მდე გაზრდილიყო (Eberle et al., 2019; OncoDaily მიმოხილვა, 2025)¹ ⁸.
სწორედ ამ კონკრეტული ქვეჯგუფიდან გავრცელდა „60%“-იანი რიცხვი, რომელიც შემდეგ ზოგად საკამათო ლოზუნგად გადააქციეს.
პარალელურად, კიდევ უფრო დიდი — თითქმის 117 200 მომვლელი ქალის 36-წლიანი დაკვირვება აშშ-ში (Nurses’ Health Study) აჩვენებს, რომ:
• მუდმივი თმის საღებავის გამოყენება არ იყო დაკავშირებული საერთო კიბოს გაზრდილ რისკთან
• ასევე არ დაფიქსირდა ზრდა საერთო კიბოთი სიკვდილიანობაში
• თუმცა ცალკეული კიბოს ტიპებისთვის, მაგალითად ზოგიერთი კანისა და საკვერცხის სიმსივნეებისთვის, ნერვული და სხვა ლოკალიზაციებისთვის, მცირე მატება აღინიშნებოდა, ხოლო ზოგი სხვა ტიპისთვის — პირიქით, შემცირება (Zhang et al., 2020; Cancer.fr სარეფერენციო მიმოხილვა)² ⁷.
ანუ, მთავარი დასკვნა ამ კვლევიდან:
„მუდმივი თმის საღებავის გამოყენება, ზოგადად, არ ზრდის ყველა ტიპის კიბოს საერთო რისკს და კიბოთი სიკვდილიანობას“, თუმცა არსებობს ნიუანსები ცალკეული ლოკალიზაციის მიხედვით.
რა ამბობს ერთობლივი ანალიზი (მოკვლევების გაერთიანება)?
2022 წლის სისტემურმა მიმოხილვამ და მეტა-ანალიზმა, რომელმაც გააერთიანა ქალებში თმის საღებავის გამოყენებაზე ჩატარებული კვლევები, აჩვენა, რომ:
• თმის საღებავის მომხმარებელ ქალებში კიბოს საერთო რისკი დაახლოებით 10%-ით მაღალი იყო,
• მუქი ფერის საღებავების შემთხვევაში რისკი კიდევ ოდნავ უფრო იმატებდა (Ahmadi et al., 2022)³.
სხვა კვლევაში, სადაც სხვადასხვა თმის მოვლის პროდუქტები (საღებავები, გამასწორებელი ხსნარები და სხვა) ერთად შეფასდა, აღინიშნა, რომ ზოგიერთ ქვეჯგუფში ძუძუს კიბოს რისკი მართლაც შეიძლება იყოს ოდნავ მაღალი, თუმცა შედეგები არ არის ერთმნიშვნელოვნად თანმიმდევრული და დოზა–პასუხის კავშირი ყოველთვის არ ჩანს (Xu et al., 2021)⁴.
ოფიციალური ინსტიტუტების შეფასება — „მტკიცებულებები არ არის ერთსიტყვიანი“
საერთაშორისო კიბოს კვლევის სააგენტო (IARC) და აშშ-ის ეროვნული კიბოს ინსტიტუტი ხაზგასმით ამბობენ, რომ:
• ძველი თაობის თმის საღებავებში ზოგიერთი ნივთიერება არაფორმალურად კლასიფიცირდებოდა, როგორც პოტენციურად კანცეროგენული
• თანამედროვე ფორმულირებები განსხვავდება, რეგულაცია გამკაცრებულია
• არსებული კვლევები ერიდებიან კატეგორიულ ფრაზას „თმის საღებავი კიბოს იწვევს“, რადგან მტკიცებულებები შერეული და არასრულყოფილია (NCI fact sheet, 2022; IARC შეფასებები)⁵.
კოსმეტიკური ინგრედიენტების უსაფრთხოების დამოუკიდებელ ექსპერტულმა ჯგუფმა, რომელმაც 2023–2025 წლებში არსებული ეპიდემიოლოგიური მონაცემები გადახედა, დაასკვნა, რომ დიდ, თანამედროვე კოჰორტებში არც ძუძუს, არც სხვა ლოკალიზაციის კიბოს მკაფიო, ძლიერი ზრდა არ ისახება, ხოლო ზოგიერთ კვლევაში, პირიქით, საერთო კიბოს რისკი ოდნავ დაბალიც კი ჩანს (CIR Expert Panel, 2025)⁶.
ანუ, ამ ეტაპზე საერთაშორისო კონსენსუსი ასეთია:
კატეგორიული, პირდაპირი მიზეზობრივი კავშირი დადასტურებული არ არის; გარკვეულ ქვეჯგუფებში შეიძლება იყოს მცირე, მაგრამ ყურადღების ღირსი ზრდა.
რისკი მარტო თმის საღებავი არ წყვეტს
ძუძუს კიბოს რისკს ერთდროულად განსაზღვრავს:
• გენეტიკა (BRCA მუტაციები და სხვა)
• ოჯახის ისტორია
• ჰორმონული ფაქტორები (მენარხეს ასაკი, შვილების რაოდენობა, ძუძუთი კვება, მენოპაუზის ჰორმონები)
• ცხოვრების წესი — ჭარბი წონა, ალკოჰოლი, მოძრაობის ნაკლებობა
• გარემოს ქიმიური ზემოქმედებები, მათ შორის — კოსმეტიკა და ინდუსტრიულად გადამუშავებული საკვები
თმის საღებავი ამ დიდი გეგმის მხოლოდ ერთი პატარა ნაწილია.
პრაქტიკული მიდგომა — „ნულოვანი პანიკა, მაქსიმუმ სიფრთხილე“
რა უნდა გავაკეთოთ, თუ მაინც გვიყვარს თმის შეღებვა?
• შეამცირეთ გამოყენების სიხშირე — მაგალითად, თვეში ერთხელ კი არა, 2–3 თვეში ერთხელ
• მუქი ფერების ნაცვლად, როცა შეიძლება, გამოიყენეთ შედარებით ღია ტონალობები ან დროებითი საღებავები (Ahmadi et al., 2022)³
• ყოველთვის წაიკითხეთ შემადგენლობა, ერიდეთ ცნობილ პრობლემურ ნივთიერებებს (მაგალითად, პარაფენილენდიამინს)
• ოჯახის ისტორიაში ძუძუს კიბოს არსებობის შემთხვევაში იყავით ორმაგად ფრთხილი და შეატყობინეთ თქვენს ექიმს, რომ რეგულარულად იყენებთ თმის საღებავს
• არ დაივიწყოთ სხვა, გაცილებით დიდი რისკები — ჭარბი წონა, ალკოჰოლი, მოწევა, მოძრაობის ნაკლებობა
კითხვა–პასუხი — რა უნდა იცოდეს ქალმა, ვინც თმას იღებავს?
1) მართალია, რომ თმის საღებავი 60%-ით ზრდის ძუძუს კიბოს რისკს?
საერთო მოსახლეობისთვის — არა. დაახლოებით 60%-იანი ზრდა აღწერილია ძალიან კონკრეტული ჯგუფისთვის — აფრო-ამერიკელი ქალები, რომლებიც მუდმივ საღებავს ძალიან ხშირად იყენებდნენ (Eberle et al., 2019; OncoDaily, 2025)¹ ⁸. სხვა ქალებისთვის რისკი ან მცირეა, ან საერთოდ არ იკვეთება.
2) ბოლო, ყველაზე დიდი BMJ კვლევა რას ამბობს?
117 200 ქალზე 36-წლიანი დაკვირვება აჩვენებს, რომ მუდმივი თმის საღებავის გამოყენება არ ზრდის საერთო კიბოს რისკს და კიბოთი სიკვდილიანობას, თუმცა ცალკეული კიბოს ტიპებისთვის შეიძლება იყოს მცირე მატება ან დაკლება (Zhang et al., 2020; Cancer.fr)² ⁷.
3) არსებობს კვლევა, რომელიც მაინც აჩვენებს გაზრდილ რისკს?
კიბოს რამდენიმე ტიპზე ერთობლივი ანალიზი აჩვენებს დაახლოებით 10%-იან ზრდას საღებავის მომხმარებლებში და ოდნავ უფრო მაღალ რისკს მუქი საღებავების შემთხვევაში (Ahmadi et al., 2022)³.
4) შეიძლება ითქვას, რომ თმის საღებავი „კიბოს იწვევს“?
ამ მომენტისთვის — არა. უფრო სწორი ფორმულირებაა:
„თმის საღებავი შეიძლება მცირე რისკთან ასოცირდებოდეს ზოგიერთ ქალში და ზოგიერთ კიბოს ტიპთან, მაგრამ ძლიერი, პირდაპირი მიზეზობრივი კავშირი დადასტურებული არ არის.“ (NCI, 2022; CIR Expert Panel, 2025)⁵ ⁶.
5) რას მირჩევთ, თუ თმას წლებია, ვიღებავ?
არ არის საჭირო პანიკური შეწყვეტა. შეგიძლიათ:
• შეამციროთ სიხშირე
• აირჩიოთ ნაკლები ქიმიური დატვირთვის მქონე პროდუქტები
• იმავე დროს ყურადღება მიაქციოთ წონს, კვებას, მოძრაობას და სკრინინგს.
6) რა ვუყოთ მწარმოებლებს?
პასუხისმგებლობა ორმხრივია:
• მწარმოებლებმა უნდა დაიცვან რეგულაციები და მაქსიმალურად გაასუფთაონ ფორმულები
• მომხმარებელმა — უნდა წაიკითხოს ეტიკეტი და დასვას კითხვა: „მართლა მჭირდება თუ არა ასეთი ხშირი შეღებვა?“
7) თუ გენეტიკურად მაღალ რისკის ჯგუფში ვარ, სჯობს საერთოდ არ ვიღებავდე?
ეს უკვე ინდივიდუალური კონსულტაციის თემააონკოლოგთან ან გენეტიკის სპეციალისტთან. ზოგიერთ შემთხვევაში გონივრულია სიხშირის მკვეთრი შემცირება ან ალტერნატივებზე გადასვლა.
8. თინეიჯერებში თმის შეღებვა უფრო საშიშია?
ერთი დიდი კვლევის მიხედვით, მოზარდობაში მუდმივი საღებავის გამოყენება ფართოდ გავრცელებული არ იყო და ძუძუს კიბოს რისკთან მკაფიო კავშირი არ იკვეთებოდა (White et al., 2021)⁹. თუმცა პრინციპი იგივე რჩება — ნაკლები ქიმია უკეთესია.
9) მამაკაცებიც რისკში არიან?
კიბოზე კვლევათა უმეტესობა ქალებზეა, მაგრამ მამაკაცებისთვისაც გონივრულია იგივე პრინციპი: ზედმეტი ქიმიური დატვირთვის შემცირება.
10) რა არის მთავარი სათქმელი?
არ არსებობს არც „ნული რისკი“, არც „სავალდებულო კიბო“.
არსებობს მცირე, ზოგჯერ ქვეჯგუფურად გაზრდილი რისკი, რომელიც უნდა ვიცოდეთ და გავითვალისწინოთ, მაგრამ არა ისე, რომ შიშმა საფუძვლიანი გადაწყვეტილებები ჩაგვიხშოს.
გადმოწერე აპლიკაცია “შენი ექიმი” – პირველი ქართული სამედიცინო პლატფორმა!
მიიღე სანდო და უახლესი სამედიცინო ინფორმაცია ჯანმრთელობის შესახებ
Telegram არხი: https://t.me/SheniEkimi
შენი ექიმი – ცოდნა ჯანმრთელობისთვის.
ავტორი: პროფესორი გიორგი ფხაკაძე (MD, MPH, PhD)
დავით ტვილდიანის სამედიცინო უნივერსიტეტის პროფესორი, საქართველოს საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ინსტიტუტის (PHIG) თავმჯდომარე, WHO-ს ექსპერტი, Relief International-ის მმართველი საბჭოს დირექტორი, Accreditation Canada-ს წარმომადგენელი საქართველოში და გაეროს გენერალური მდივნის ყოფილი მრჩეველი. 25+ წლიანი გამოცდილება საქართველოსა და საერთაშორისო ჯანდაცვის სისტემებში.
წყაროები
1. Eberle CE, Sandler DP, Taylor KW, White AJ, Nichols HB, DeRoo LA, et al. Hair dye and chemical straightener use and breast cancer risk in a large US population of black and white women. Int J Cancer. 2020;147(2):383–393. Available from: https://factor.niehs.nih.gov/2020/1/papers/hair-dye 
2. Zhang Y, Birmann BM, Han J, Giovannucci EL, Rosner BA, Schernhammer ES, et al. Personal use of permanent hair dyes and cancer risk and mortality in US women: prospective cohort study. BMJ. 2020;370:m2942. doi:10.1136/bmj.m2942. Available from: https://www.bmj.com/content/370/bmj.m2942 
3. Ahmadi M, et al. Association between hair dye use and cancer in women: systematic review and meta-analysis. Cancer Med. 2022;11(21):4090–4103. Available from: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9652665/ 
4. Xu S, Li Y, et al. Hair care product use and breast cancer risk among women. PLoS One. 2021;16(12):e0243792. doi:10.1371/journal.pone.0243792. Available from: https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0243792 
5. National Cancer Institute. Hair dyes and cancer risk. NCI Fact Sheet. Updated 1 December 2022. Available from: https://www.cancer.gov/…/substances/hair-dyes-fact-sheet 
6. Cosmetic Ingredient Review Expert Panel. Epidemiologic evidence on hair dye use and cancer risk: review for safety assessment. Expert Panel Meeting Report; 2023–2025. Available from: https://www.cir-safety.org/…/Admin_HairDyeEpi_092025.pdf 
7. Cancer.fr. Personal use of permanent hair dyes and cancer risk and mortality in US women: prospective cohort study (Bulletin n°459). Available from: https://www.cancer.fr/…/personal-use-of-permanent-hair-dyes… 
8. OncoDaily. Does hair dye cause cancer? Myths and facts. 14 March 2025. Available from: https://oncodaily.com/oncolibrary/does-hair-dye-cause-cancer 
9. White AJ, et al. Adolescent use of hair dyes, straighteners and perms in relation to breast cancer risk. Int J Cancer. 2021;149(3):513–523. Available from: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ijc.33413 
გადმოწერე აპლიკაცია „შენი ექიმი“ – პირველი ქართული სამედიცინო პლატფორმა!
მიიღე სანდო და აქტუალური ინფორმაცია ჯანმრთელობის შესახებ – საქართველოდან და მთელი მსოფლიოდან.
iPhone: https://apps.apple.com/fr/app/sheni/id6746877342?l=en-GB
Telegram არხი: https://t.me/SheniEkimi
შენი ექიმი – ცოდნა ჯანმრთელობისთვის.
