7 ოქტომბერი 2024. თბილისი, საქართველო
პროფესორი გიორგი ფხაკაძე, საქართველოს საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ინსტიტუტის თავმჯდომარე (PHIG)
ანტიმიკრობული რეზისტენტობა (AMR) წარმოადგენს ერთ-ერთ ყველაზე გადაუდებელ გლობალურ ჯანმრთელობის გამოწვევას, რომელიც განპირობებულია ანტიბიოტიკების არასწორი და გადაჭარბებული გამოყენებით ადამიანებში, სოფლის მეურნეობასა და ცხოველთა ფერმებში. დაბალი და საშუალო შემოსავლების მქონე ქვეყნები (LMICs) და მოწყვლადი ჯგუფები, როგორიცაა მიგრანტები და ლტოლვილები, განსაკუთრებით დაზარალებულნი არიან. ამ ჯგუფებს ხშირად ექმნებათ ჯანდაცვაზე წვდომის მნიშვნელოვანი ბარიერები, რაც მოიცავს გადატვირთულ საცხოვრებელ პირობებს, შეწყვეტილ მკურნალობასა და მედიკამენტებზე შეზღუდულ წვდომას, რაც ზრდის რეზისტენტული ინფექციების გავრცელების რისკს. 2024 წლის 26 სექტემბერს ნიუ-იორკში გამართულმა UNGA79-ის გვერდითმა ღონისძიებამ ხაზი გაუსვა პოლიტიკური ვალდებულებებისა და სამართლიანი ჯანდაცვის პოლიტიკის საჭიროებას AMR-ის მართვისთვის მოწყვლად ჯგუფებში.
საქართველოში AMR მზარდი პრობლემაა, რომელსაც ხელს უწყობს ანტიბიოტიკების არასწორი გამოყენება, ჯანდაცვაზე უთანასწორო წვდომა და იძულებით გადაადგილებული პირების (IDPs) და ლტოლვილების არსებობა. WHO-ის ჯანმრთელობის მუშაკთა კომპეტენციის სტანდარტების ინტეგრირება, რომელიც მოიცავს ელექტრონულ სწავლებასა და პირისპირ ტრენინგ პროგრამებს, უზრუნველყოფს ჯანდაცვის მუშაკების მომზადებას AMR-ის მართვისთვის და ამავდროულად მიგრანტებისა და ლტოლვილების ჯანმრთელობის საჭიროებების გათვალისწინებას (1).
გლობალური AMR-ის მიმოხილვა
AMR შეფასებულია მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის (WHO) მიერ, როგორც ერთ-ერთი 10 ყველაზე დიდი გლობალური ჯანმრთელობის საფრთხე. პროგნოზები მიუთითებს, რომ 2050 წლისთვის AMR შესაძლოა ყოველწლიურად 10 მილიონი ადამიანის სიკვდილს იწვევდეს, თუ შესაბამისი ზომები არ იქნება მიღებული.
ანტიბიოტიკების არასწორი გამოყენება ჯანდაცვაში, სოფლის მეურნეობასა და ცხოველთა ფერმებში აძლიერებს წამალდამოკიდებული ბაქტერიების განვითარებას, რაც დიდ გლობალურ ჯანდაცვის კრიზისს იწვევს. ძირითადი სტატისტიკა ასახავს ამ პრობლემის სიმძაფრეს:
• გლობალური სიკვდილიანობა: AMR შესაძლოა 2050 წლისთვის ყოველწლიურად 10 მილიონი ადამიანის სიკვდილს იწვევდეს (2).
• ამჟამინდელი ზემოქმედება: ყოველწლიურად დაახლოებით 700,000 ადამიანი იღუპება წამალდამოკიდებული ინფექციებისგან.
• ეკონომიკური ტვირთი: AMR შესაძლოა გლობალურ ეკონომიკას $100 ტრილიონი დაუჯდეს 2050 წლისთვის.
• LMICs-ზე გავლენა: AMR-მა შეიძლება 3.8%-ით შეამციროს გლობალური შიდა პროდუქტი, განსაკუთრებული გავლენა კი LMIC-ებს ექნებათ.
AMR და მისი გავლენა მიგრანტებისა და ლტოლვილების პოპულაციებზე
მიგრანტები და ლტოლვილები განსაკუთრებულად მოწყვლადნი არიან AMR-ის მიმართ თავიანთი საცხოვრებელი პირობების, შეწყვეტილი ჯანდაცვაზე წვდომის და მედიკამენტებზე შეზღუდული წვდომის გამო. WHO-ის გლობალური მტკიცებულებების მიმოხილვა ჯანმრთელობასა და მიგრაციაზე აღნიშნავს, რომ ამ ჯგუფებს ხშირად არ აქვთ ჯანდაცვაზე წვდომა, რის გამოც ანტიბიოტიკების არასწორი გამოყენება ხდება ხშირად.
იძულებით გადაადგილებულ პირთა მკურნალობის შეწყვეტილი კურსები კიდევ უფრო აძლიერებს რეზისტენტული ინფექციების გავრცელებას.
უკრაინაში მიმდინარე ომმა გაამწვავა AMR-ის კრიზისი, რადგან 7 მილიონზე მეტი უკრაინელი იძულებით გადაადგილდა და 5 მილიონზე მეტი ლტოლვილი გაიქცა მეზობელ ქვეყნებში, როგორიცაა პოლონეთი და რუმინეთი.
ამ გადატვირთულ გარემოში, შეწყვეტილი ჯანდაცვის სისტემებით, რეზისტენტული ინფექციების გავრცელების რისკი იზრდება. ამავდროულად, რუსეთიდან მიგრანტების ნაკადმა პოლიტიკური და ეკონომიკური არასტაბილურობის გამო, დამატებითი ზეწოლა მოახდინა ევროპისა და ახლო აღმოსავლეთის ჯანდაცვის სისტემებზე.
AMR კავკასიის რეგიონში და მეზობელ ქვეყნებში
კავკასიის რეგიონი, მათ შორის საქართველო, სომხეთი და აზერბაიჯანი, აწყდება მნიშვნელოვან გამოწვევებს AMR-ის მართვაში. ანტიბიოტიკების არარეგულირებული გამოყენება, სუსტი ჯანდაცვის ინფრასტრუქტურა და დიდი მიგრანტული მოსახლეობა ზრდის წამალდამოკიდებული ინფექციების გავრცელების რისკს.
• სომხეთი და აზერბაიჯანი: ორივე ქვეყანა აწყდება ანტიბიოტიკების რეცეპტის გარეშე გაყიდვის პრობლემას, რაც ხელს უწყობს არასწორ გამოყენებას. აზერბაიჯანში საავადმყოფოში შეძენილი ინფექციების 35% უკავშირდება მრავალპროფილიან რეზისტენტულ ბაქტერიებს. სომხეთში საავადმყოფო ინფექციების 20% უკავშირდება ინფექციის კონტროლის ზომების არარსებობას.
• თურქეთი: თურქეთი მასპინძლობს 4 მილიონზე მეტ ლტოლვილს და ანტიბიოტიკების მოხმარების დონე ერთ-ერთი ყველაზე მაღალია ევროპაში, რაც გამოწვეულია ლტოლვილთა ბანაკებში გადატვირთული მდგომარეობითა და შეზღუდული ჯანდაცვით.
• რუსეთი და უკრაინა: რუსეთში 40% ანტიბიოტიკების იყიდება რეცეპტის გარეშე, რაც AMR-ის მზარდ საფრთხედ იქცა (12). უკრაინაში მიმდინარე კონფლიქტმა გაამწვავა ჯანდაცვის სისტემის პრობლემები, რამაც გამოიწვია წამალდამოკიდებული ინფექციების ზრდა იძულებით გადაადგილებულ პირთა შორის.
AMR საქართველოში: მიმდინარე გამოწვევები და მოწყვლადობები
საქართველოში AMR-ის პრობლემა გამოწვეულია ანტიბიოტიკების არასწორი გამოყენებით, ჯანდაცვაზე შეზღუდული წვდომით სოფლად და იძულებით გადაადგილებული მოსახლეობის არსებობით. მიუხედავად იმისა, რომ 2017 წელს ამოქმედებული AMR-ის ეროვნული სამოქმედო გეგმა უზრუნველყოფს ამ გამოწვევების გადაჭრის გზას, მისი შესრულება კვლავ შეუსრულებელია.
• ანტიბიოტიკების გადაჭარბებული გამოყენება: საქართველოში 30% ანტიბიოტიკებისა იყიდება რეცეპტის გარეშე, თვითმკურნალობა კი სოფლად განსაკუთრებით გავრცელებულია კვლევები აჩვენებს, რომ სოფლად მცხოვრებთა 60% ანტიბიოტიკებს იყენებს ექიმთან კონსულტაციის გარეშე.
• საავადმყოფო ინფექციები: საქართველოში საავადმყოფო ინფექციების 35% უკავშირდება მრავალპროფილიან რეზისტენტულ ორგანიზმებს. ინფექციის კონტროლის სუსტი ზომები განსაკუთრებით სოფლად აძლიერებს ამ ინფექციების გავრცელებას.
• მოწყვლადი მოსახლეობა: საქართველო მასპინძლობს შიდა იძულებით გადაადგილებულ პირებს აფხაზეთის რეგიონიდან და ცხინვალის რეგიონიდან (სამხრეთ ოსეთი). ეს ჯგუფები განსაკუთრებით აწყდებიან ჯანდაცვაზე შეზღუდულ წვდომას და 20% ინფექციებისა ლტოლვილთა პოპულაციაში რეზისტენტულია ერთ ან მეტ ანტიბიოტიკზე.
ძირითადი დასკვნები UNGA79-ის ღონისძიებიდან:
საქართველოსთვის რეკომენდაციები
UNGA79 გვერდითმა ღონისძიებამ ხაზი გაუსვა გლობალურ სტრატეგიებს AMR-ის მართვისთვის და წამოწია პოლიტიკური ვალდებულების, საჯარო-კერძო პარტნიორობის და ძლიერი ჯანდაცვის სისტემების აუცილებლობა. ეს დასკვნები განსაკუთრებით აქტუალურია საქართველოსთვის:
• პოლიტიკური ვალდებულება: საქართველოს მთავრობამ პრიორიტეტი უნდა მიანიჭოს AMR ეროვნულ ჯანდაცვის რეფორმაში, რაც მოიცავს ჯანდაცვაზე წვდომის უზრუნველყოფას მოწყვლად ჯგუფებისთვის.
• საჯარო-კერძო პარტნიორობა: აუცილებელია საერთაშორისო ორგანიზაციებსა და ფარმაცევტულ ინდუსტრიასთან თანამშრომლობა, რათა განვითარდეს ახალი ანტიბიოტიკები და უზრუნველყოს სამართლიანი წვდომა.
• ჯანდაცვის სისტემის გაძლიერება: საქართველო უნდა განაგრძოს ინვესტირება ჯანდაცვის ინფრასტრუქტურაში, განსაკუთრებით სოფლად, სადაც ინფექციის პრევენციის და კონტროლის ზომები სუსტია და საჭიროა გაძლიერება.
ჯანდაცვის რეფორმა და AMR:
საქართველოსთვის მომავალი გზები
AMR უნდა იყოს საქართველოს ჯანდაცვის რეფორმების ერთ-ერთი უმთავრესი პრიორიტეტი. ამისთვის საჭიროა კომპლექსური მიდგომა, რომელიც მოიცავს ანტიბიოტიკების არასწორი გამოყენების პრევენციას და ჯანდაცვის სისტემის გაძლიერებას. საჭიროა შემდეგი ნაბიჯები:
1. ეროვნული სამოქმედო გეგმის (NAP) სრული შესრულება: NAP-ის სრული შესრულება მნიშვნელოვანია, რათა ანტიბიოტიკების გაყიდვაზე მკაცრი რეგულაციები დაწესდეს და საზოგადოების ცნობიერება გაიზარდოს ანტიბიოტიკების არასწორი გამოყენების რისკებზე.
2. ინფექციის პრევენციის და კონტროლის (IPC) გაძლიერება: IPC ზომები უნდა გაძლიერდეს, განსაკუთრებით სოფლად, რათა შემცირდეს საავადმყოფოში შეძენილი ინფექციები.
3. ჯანდაცვაზე წვდომის გაფართოება: საჭიროა ჯანდაცვაზე წვდომის უზრუნველყოფა იძულებით გადაადგილებული პირებისთვის და ლტოლვილებისთვის.
4. გლობალური ინსტრუმენტების გამოყენება: WHO-ის კომპეტენციის სტანდარტების მსგავსი ინსტრუმენტები შეიძლება იყოს ერთ-ერთი გზა ჯანდაცვის მუშაკების მომზადების მხარდასაჭერად, რათა ისინი მზად იყვნენ AMR-ის მართვისთვის.
დასკვნა
AMR არის გლობალური ჯანმრთელობის გადაუდებელი საფრთხე, რომელიც განსაკუთრებით ძლიერად მოქმედებს LMIC-ებზე და მიგრანტების და ლტოლვილების დიდ მოსახლეობაზე. UNGA79-ის გვერდითმა ღონისძიებამ ხაზი გაუსვა საერთაშორისო თანამშრომლობის, პოლიტიკური ვალდებულებების და ჯანდაცვის სისტემების გაძლიერების მნიშვნელობას. საქართველოსთვის AMR-ის საწინააღმდეგო ეროვნული გეგმის სრულად განხორციელება და ჯანდაცვის ინფრასტრუქტურის გაძლიერება გადამწყვეტია. საქართველოს შეუძლია, გახდეს ლიდერი AMR-ის წინააღმდეგ ბრძოლაში კავკასიის რეგიონში.
ლიტერატურა
1. World Health Organization. WHO competency standards for health workers. [Internet]. 2022 [Available from: https://www.who.int/teams/health-workforce/education-and-training/competency-standards].
2. World Health Organization. Antimicrobial resistance. WHO fact sheet. 2021 [Available from: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/antimicrobial-resistance].
3. Centers for Disease Control and Prevention. About antimicrobial resistance. [Internet]. 2022 [Available from: https://www.cdc.gov/drugresistance/about.html].
4. World Bank. Antimicrobial resistance (AMR). [Internet]. 2017 [Available from: https://www.worldbank.org/en/topic/health/brief/antimicrobial-resistance-amr].
5. International Organization for Migration. Migration and health: Capturing the evidence on AMR. [Internet]. 2020 [Available from: https://publications.iom.int/books/migration-health-research-areas-and-global-health-agendas].
6. International Organization for Migration. Health Needs Assessment for Migrants and Refugees in Georgia. IOM; 2022.
7. UNHCR. Global trends: Forced displacement in 2021. [Internet]. 2023 [Available from: https://www.unhcr.org/global-trends.html].
8. United Nations. UNGA79 Side Event on AMR in Migrants and Refugees. [Internet]. 2024 [Available from: https://www.un.org/press/en/2023/ga12465.doc.htm].
9. WHO Europe. Antimicrobial resistance surveillance in Azerbaijan. [Internet]. 2021 [Available from: https://www.euro.who.int/en/health-topics/disease-prevention/antimicrobial-resistance/antimicrobial-resistance].
10. WHO Europe. AMR in Armenia: Current status and prevention measures. [Internet]. 2022 [Available from: https://www.who.int/europe/publications/i/item/WHO-EURO-2022-5587-45489-65592].
11. European Centre for Disease Prevention and Control. Antimicrobial consumption in Europe. [Internet]. 2021 [Available from: https://www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/antimicrobial-consumption-europe-2021].
12. WHO Europe. AMR in Russia: Current Situation. [Internet]. 2022 [Available from: https://www.euro.who.int/en/health-topics/disease-prevention/antimicrobial-resistance].
13. National Center for Disease Control and Public Health of Georgia. Antimicrobial resistance surveillance report. [Internet]. 2021 [Available from: https://www.ncdc.ge/Pages/User/News.aspx?ID=618d2de7-29b3-4b94-bf99-1a2767daecf8].
14. World Health Organization. Georgia launches a National Action Plan on AMR. [Internet]. 2020 [Available from: https://www.who.int/europe/news/item/18-11-2020-georgia-launches-a-national-action-plan-on-antimicrobial-resistance].
15. United Nations. UNGA79 Side Event on AMR in Migrants and Refugees. [Internet]. 2024 [Available from: https://www.un.org/press/en/2023/ga12465.doc.htm].
16. World Health Organization. Addressing AMR through Public-Private Partnerships. [Internet]. 2022 [Available from: https://www.who.int/initiatives/amr-global-action-plan].
17. World Health Organization. Strengthening Health Systems to Combat AMR. [Internet]. 2021 [Available from: https://www.who.int/publications/i/item/9789240014478].
