ბუნებრივი ჰაერის დაბინძურების ფარული საფრთხე: ქვიშისა და მტვრის შტორმების ზეგავლენა ჯანმრთელობაზე საქართველოში

ბუნებრივი ჰაერის დაბინძურება, მათ შორის ქვიშისა და მტვრის შტორმები, ისტორიულად მიიჩნეოდა შედარებით „უვნებლად“, თუმცა თანამედროვე ეპიდემიოლოგიურმა კვლევებმა ცხადყო, რომ ეს მოვლენა ისევე საშიშია, როგორც ადამიანის მიერ გამოწვეული დაბინძურება. ბოლო სტატია Health Policy Watch-ში სათაურით “Talk to the Desert: The Hidden Health Toll of Natural Air Pollution” (4 აპრილი, 2025) მნიშვნელოვან ყურადღებას აქცევს ბუნებრივი დაბინძურების დაუნახავ, მაგრამ მავნე ეფექტებს – განსაკუთრებით იმ რეგიონებში, სადაც ქვიშის შტორმები ხშირია.

მტვრის შტორმები ატმოსფეროში ასხივებს ათასობით ტონა PM10 და PM2.5 ნაწილაკებს. PM2.5-ს შეუძლია alveoli-ებში (სასუნთქი გზების ბოლო ნაწილები) შეღწევა, რაც იწვევს ქრონიკულ ანთებას, აუარესებს გულ-სისხლძარღვთა დაავადებებს და ზრდის ნაადრევი სიკვდილიანობის რისკს.

• Global Burden of Disease Study (GBD 2019) აჩვენებს, რომ ჰაერის დაბინძურება არის მსოფლიოში სიკვდილიანობის მეოთხე წამყვანი მიზეზი – 6.7 მილიონი გარდაცვალებით წელიწადში.

Source: GBD 2019 Risk Factors Collaborators. Lancet. 2020;396(10258):1223–1249.

• WHO-ს შეფასებით, გარე ჰაერის დაბინძურება ყოველწლიურად იწვევს 4.2 მილიონ სიკვდილს. აქედან მნიშვნელოვანი ნაწილი მოდის PM2.5-ზე.

Source: WHO, Air Pollution Fact Sheet, 2023 – https://www.who.int/…/ambient-(outdoor)-air-quality-and…

მკვლევართა მონაცემებით, მტვრის მაღალი კონცენტრაციის დღეებში იზრდება სასწრაფო დახმარების გამოძახება, განსაკუთრებით ბავშვებში, ხანდაზმულებში და ფილტვის ქრონიკული დაავადებების მქონე პირებში.

• მაგალითად, ირანში ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ მტვრის შტორმების შემდეგ, სასწრაფო სუნთქვითი დახმარების შემთხვევები 35%-ით გაიზარდა.

Source: Faridi S, et al. Atmospheric Pollution Research, 2020;11(3):469–475.

საჰარის მტვრის ღრუბელი რეგულარულად აღწევს კავკასიას, მათ შორის საქართველოს ტერიტორიას. 2020 წლის ივნისში საქართველოს მასშტაბით დაფიქსირდა საჰარის მტვრის ფრონტის შემოსვლა, რაც გამოიწვია ჰაერის ხარისხის მკვეთრმა გაუარესებამ.

• საქართველოს გარემოს დაცვის სააგენტოს მონაცემებით, იმ დღეებში PM10 დონემ თბილისსა და რუსთავში 3-ჯერ გადააჭარბა დასაშვებ ზღვარს.

Source: NEA Georgia, 2020 (annual environmental monitoring report).

საქართველოს ურბანულ ცენტრებში ჰაერის დაბინძურების ძირითადი წყაროა ტრანსპორტი და ინდუსტრიული გამონაბოლქვი. თუმცა, ბუნებრივი დაბინძურება, როგორიცაა მტვრის შტორმები, მოქმედებს როგორც გამაძლიერებელი.

საზოგადოებრივი ჯანდაცვის პერსპექტივა

საჭიროა, მტვრის შტორმების მონიტორინგის სისტემების გაძლიერება, მათ შორის დროული გაფრთხილებები რისკჯგუფებისთვის.

არაერთი შემთხვევაა, როცა მოსახლეობა ვერ აფასებს ბუნებრივი დაბინძურების რისკს. აუცილებელია საგანმანათლებლო კამპანიების გაშვება სკოლებში, მედიაში და საზოგადოებრივ სივრცეებში.

სამედიცინო დაწესებულებებს უნდა ჰქონდეთ მოქმედების გეგმები მტვრის მაღალი კონცენტრაციის დღეებისთვის, მათ შორის სპეციალური პროტოკოლები ქრონიკული დაავადებების მქონე პაციენტების მართვისთვის.

“ბუნებრივი ჰაერის დაბინძურება აღარ არის მხოლოდ გეოფიზიკური მოვლენა – ის საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის მთავარი გამოწვევაა. საქართველოსთვის, რომელიც უკვე იტანჯება ურბანული დაბინძურებით, მტვრის შტორმები მხოლოდ აუარესებს სიტუაციას. ჩვენ გვჭირდება სტრატეგიული, სექტორებისშორისი მიდგომა – მონიტორინგი, განათლება, ჯანდაცვის სისტემის მზადყოფნა და საერთაშორისო თანამშრომლობა. ჰაერი – იგივეა, რაც წყალი და საკვები. სუფთა ჰაერი – ჩვენი ჯანმრთელობის ფუნდამენტია.”

1. Health Policy Watch. “Talk to the Desert: The Hidden Health Toll of Natural Air Pollution.” 4 April 2025.

2. GBD 2019 Risk Factors Collaborators. Global burden of 87 risk factors in 204 countries and territories. Lancet. 2020;396(10258):1223–1249.

3. WHO. Ambient (Outdoor) Air Pollution Fact Sheet. Updated 2023.

4. Faridi S, et al. “Impact of Middle Eastern Dust Storms on Emergency Room Admissions.” Atmospheric Pollution Research. 2020;11(3):469–475.

5. საქართველოს გარემოს დაცვის სააგენტო. ჰაერის ხარისხის მონიტორინგის წლიური ანგარიში, 2020.

დამატებითი ინფორმაცია:

შენი ექიმი – www.sheniekimi.ge

გააზიარეთ ეს სტატია – ჰაერი მხოლოდ ბუნებრივი რესურსი კი არა, ჯანმრთელობის გარანტიაა!

#გიორგიფხაკაძე #ჯანმრთელიბევრია #ჰაერისდაბინძურება #შენიექიმი #საზოგადოებრივი ჯანდაცვა #TalkToTheDesert #AirPollutionGeorgia @highlight @[61552603185704:2048:SheniEkimi.ge • http://xn--podalbard8ewa.ge/] @[61554408115760:2048:SheniAmbebi.ge • http://xn--lodcajcveug2j.ge/]