დამატებების, ვიტამინებისა და ბუნებრივი პროდუქტების შესახებ საქართველოს საზოგადოებას “საქართველოს საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ინსტიტუტის” თავმჯდომარე (PHIG), პროფესორი გიორგი ფხაკაძე აფრთხილებს:
დამატებების, ვიტამინებისა და ბუნებრივი პროდუქტების, როგორიცაა ალოე ვერა, ნიორი და კოჭა, გამოყენების გლობალური ტენდენცია გასაოცარ მასშტაბამდე გაიზარდა. 2021 წელს დიეტური დანამატების გლობალურმა ბაზარმა $50 მილიარდს გადააჭარბა, ხოლო შემდეგ წლებში ეს თანხა კიდევ უფრო გაიზარდა.
საქართველოში ამ პროდუქტების პოპულარობა მარკეტინგული აქტივობებით, სოციალური მედიის ტენდენციებითა და იმ რწმენით იზრდება, რომ დამატებები ხელს უწყობს ნუტრიციულ დეფიციტების შევსებას ან შეიძლება ჯანსაღი ჩვევების შემცვლელი იყოს.
თუმცა, მრავალწლიანი კვლევები და უახლესი მონაცემები აჩვენებს განსხვავებულ რეალობას:
უმეტეს შემთხვევაში, დამატებები საჭირო არ არის, არაეფექტურია და ზოგიერთ შემთხვევაში შეიძლება მავნეც კი იყოს. როგორც “საქართველოს საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ინსტიტუტის” თავმჯდომარის – ჩემი მიზანია, ქართველებს მივაწოდო ცოდნა, რომელიც დაეხმარება გააზრებული გადაწყვეტილებების მიღებაში, ფულის არასწორი ხარჯვის პრევენციასა და ჯანმრთელობის შენარჩუნებისთვის დამტკიცებულ სტრატეგიებზე ფოკუსირებაში.”
დამატებების მითი და რეალობა
/მარკეტინგული მახე/
დამატებები მარკეტინგში განიხილება, როგორც ჯანმრთელობის შენარჩუნების, ნუტრიციული დეფიციტების შევსებისა და დაავადებების თავიდან აცილების აუცილებელი საშუალება. ეტიკეტებზე ხშირად შეხვდებით ფრაზებს, როგორიცაა – „აუმჯობესებს იმუნიტეტს“ ან „უწყობს ხელს გულის ჯანმრთელობას,“ მაგრამ ეს განცხადებები ხშირად შეცდომაში შემყვანია. წამლებისგან განსხვავებით, დამატებებისგან არ მოითხოვება მკაცრი კლინიკური კვლევები მათი ეფექტიანობის დასამტკიცებლად.
საქართველოშიც, ისევე როგორც სხვა ქვეყნებში, დამატებები სუსტად რეგულირდება. ზედამხედველობის ეს ნაკლებობა ნიშნავს, რომ მომხმარებლებმა შეიძლება დახარჯონ ფული ისეთ პროდუქტებზე, რომლებიც შედეგს ვერ იძლევა.
შედეგიანია თუ არა დამატებები?
მეცნიერული მონაცემები აჩვენებს, რომ უმეტეს ჯანმრთელ ადამიანებში დამატებები ჯანმრთელობის გაუმჯობესებას ვერ უზრუნველყოფს. აშშ-ის პრევენციული მომსახურების ამოცანების ჯგუფის (USPSTF) სისტემური მიმოხილვა აჩვენებს, რომ არც მულტივიტამინები და არც სხვა დამატებები არ იცავს ქრონიკული დაავადებებისგან, როგორიცაა გულ-სისხლძარღვთა დაავადებები ან კიბო.
„ჯანმრთელობა ბოთლში არ მოიძებნება”- ამბობს პროფესორი გიორგი ფხაკაძე:
„დამატებები არ არის მოკლე გზა; ისინი ვერ შეცვლის ჯანსაღ ჩვევებს, როგორიცაა დაბალანსებული კვება და ფიზიკური აქტივობა.“
პოპულარული პროდუქტები: დეტალური მიმოხილვა
/მულტივიტამინები/
მულტივიტამინები ყველაზე ხშირად გამოყენებული დამატებებია მსოფლიოში. მიუხედავად მათი პოპულარობისა, კვლევები აჩვენებს, რომ ისინი ჯანმრთელი ადამიანებისთვის მნიშვნელოვან სარგებელს არ იძლევა. ისინი ვერ ცვლიან ნუტრიციულად მდიდარ დიეტას და მხოლოდ კონკრეტული დეფიციტების არსებობის შემთხვევაშია რეკომენდებული.
ვიტამინები C და D
ვიტამინი C ხშირად მოიხსენიება, როგორც იმუნიტეტის გამაძლიერებელი, ხოლო ვიტამინი D – ძვლების ჯანმრთელობისთვის. თუმცა, ამ ვიტამინების დეფიციტის გარეშე მიღება მცირე ან საერთოდ არავითარ სარგებელს არ იძლევა.
პროფესორი ფხაკაძე აღნიშნავს:
„ვიტამინების, როგორიცაა C და D, მიმართ აღტაცება უფრო მარკეტინგის შედეგია, ვიდრე მეცნიერების. ადამიანების უმეტესობას ეს ვიტამინები შეუძლია საკვებიდან და მზის სინათლისგან მიიღოს.“
ბიოტინი და კოლაგენი
ხშირად რეკლამირდება, როგორც თმის, კანისა და ფრჩხილების გასაუმჯობესებელი საშუალება, მაგრამ ბიოტინი და კოლაგენი უმეტეს შემთხვევაში საჭირო არ არის. მათ ბუნებრივად შეიცავს ისეთი პროდუქტები, როგორიცაა ლობიო, კვერცხის გული და რძის პროდუქტები.
კალციუმი
კალციუმის დამატებები ხშირად რეკომენდირებულია ძვლების ჯანმრთელობისთვის, მაგრამ მათი ჭარბი მოხმარება შეიძლება გამოიწვიოს თირკმლის კენჭები ან გაზარდოს პროსტატის კიბოს რისკი. საკვები წყაროები, როგორიცაა რძის პროდუქტები და მწვანე ფოთლოვანი ბოსტნეული, უფრო უსაფრთხო ვარიანტია.
ბუნებრივი პროდუქტები: ალოე ვერა, ნიორი, კოჭა და კურკუმა
• ალოე ვერა: გარეგნულად სასარგებლო, მაგრამ შიდა მოხმარებამ შეიძლება გამოიწვიოს საჭმლის მონელების პრობლემები და თირკმლის დაზიანება.
• ნიორი: ნიორის დამატებების ნაცვლად, უმჯობესია ნიორი საკვებში დაამატოთ.
• კოჭა: ნაყენებისა და კერძების სახით მიღება უფრო უსაფრთხოა, ვიდრე დამატებების სახით.
• კურკუმა: კურკუმაში არსებული კურკუმინი ცნობილია ანთების საწინააღმდეგო თვისებებით, მაგრამ საკვებში მისი გამოყენება უფრო ეფექტურია.
რატომ ენიჭება უპირატესობა მთელ საკვებს?
კვლევები აჩვენებს, რომ მთლიანი საკვები შეიცავს ვიტამინებს, მინერალებს, ბოჭკოს და ფიტოქიმიკატებს, რომლებიც ერთად მუშაობენ და უზრუნველყოფენ ჯანმრთელობას.
პროფესორი ფხაკაძე ხაზს უსვამს, რომ დამატებები იზოლირებული საკვები ნივთიერებებია, რომლებიც ორგანიზმში ბუნებრივად განსხვავებულად მოქმედებს. მაგალითად, ფორთოხალი შეიცავს არა მხოლოდ ვიტამინ C-ს, არამედ ბოჭკოს, წყალსა და სხვა ნაერთებს, რომლებიც მის ჯანმრთელობის სარგებელს ზრდიან.
დამატებების ფინანსური და ჯანმრთელობის ხარჯები
ფულის ხარჯვა
საქართველოში ოჯახები ხშირად ხარჯავენ მნიშვნელოვან თანხებს იმ დამატებებზე, რომლებიც რეალურ სარგებელს არ იძლევა.
„დამატებებზე ფულის დახარჯვა რესურსების გადატანაა რეალური ჯანდაცვის გადაწყვეტილებებისგან, როგორიცაა ჯანსაღი საკვები და პრევენციული მოვლა,“- ამბობს პროფესორი ფხაკაძე.
ჯანმრთელობის რისკები
ზედმეტი დამატებების მიღებამ შეიძლება ჯანმრთელობას ზიანი მიაყენოს. მაგალითად:
• ვიტამინ A-ს ჭარბმა დოზამ შეიძლება გამოიწვიოს ინტოქსიკაცია, გულისრევა და თავის ტკივილი.
• კალციუმის მაღალი დოზები თირკმლის კენჭებს იწვევს.
• ბეტა-კაროტინის დამატებები ზრდის ფილტვის კიბოს რისკს მწეველებში.
პროფესორ გიორგი ფხაკაძის შესახებ:
პროფესორი გიორგი ფხაკაძე საზოგადოებრივი ჯანდაცვის სფეროს აღიარებული ექსპერტია, 25-წლიანი საერთაშორისო გამოცდილებით.
ის იყო გაეროს გენერალური მდივნის დამოუკიდებელი ანგარიშვალდებულების პანელის (IAP) წევრი; GAVI ვაქცინების ალიანსისა და შიდსის, ტუბერკულოზისა და მალარიის გლობალური ფონდის (GFATM) ტექნიკური ექსპერტი. პროფესორს გამოქვეყნებული აქვს მრავალი საერთაშორისო ნაშრომი და დიდი წვლილი მიუძღვის საზოგადოებრივი ჯანდაცვის პოლიტიკის განვითარებაში.
მასალის გამოყენების პირობები
