აზბესტი
- ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის (ჯანმო) მონაცემებით აზბესტის ზემოქმედებას სამუშაო ადგილზე დაახლოებით 125 მილიონი ადამიანი განიცდის მსოფლიოში.
- ჯანმო–ს შეფასებით, ყოველწლიურად სიკვდილიანობის 107 000–ზე მეტი შემთხვევა შეიძლება მივაკუთვნოთ აზბესტის პროფესიულ ზემოქმედებას.
რა არის აზბესტი?
აზბესტი არის ბუნებაში არსებული ბოჭკოვანი მინერალების ჯგუფი, რომელიც გამოიყენება მრეწველობაში მისი ისეთი განსაკუთრებული თვისებების გამო, როგორიცაა: მედეგობა დაჭიმვისას, დაბალი თბოგამტარობა და გამძლეობა ქიმიური ზემოქმედების მიმართ. ამ მიზეზების გამო აზბესტი გამოიყენება შენობებში იზოლაციისთვის; და ინგრედიენტის სახით მთელ რიგ ნაკეთობებში, როგორიცაა შენობის გადასახური მასალა (შიფერი), წყალსადენის მილები, ცეცხლდამცავი საფარები და, ასევე, სამუხრუჭე ხუნდები, საყრდენები ავტომობილებისთვის და სხვა. აზბესტის ძირითადი ნაირსახეობაა ქრიზოტილი (თეთრი აზბესტი) და კროკიდოლიტი (ცისფერი აზბესტი). სხვა ნაირსახეობებია: ამოზიტი, ანტოფილიტი, ტრემოლიტი და აქტინოლიტი.
რატომ არის აზბესტი პრობლემა ?
აზბესტის ყველა სახეობა ადამიანისათვის კანცეროგენს წარმოადგენს. აზბესტის, მათ შორის, ქრიზოტილის ზემოქმედება იწვევს მეზოთელიომას (პლევრისა და პერიტონეალური კიბო), ფილტვის, ხორხისა და საკვერცხეების კიბოს. აზბესტის ზემოქმედება ასევე წარმოადგენს ისეთი დაავადებების მიზეზს, როგორიცაა აზბესტოზი (ფილტვის ფიბროზი), პლევრის ბალთა, გასქელება და ემფუზია. ამჟამად მსოფლიოში დაახლოებით 125 მილიონი ადამიანია აზბესტის ზემოქმედების ქვეშ სამუშაო ადგილებზე, ხოლო ჯანმო–ს ბოლო შეფასებით, ყოველწლიურად 107 000–ზე მეტი – იღუპება აზბესტის ზემოქმედებით გამოწვეული ფილტვის კიბოსა და მეზოთელიომისაგან. პროფესიული კიბოთი სიკვდილიანობის დაახლოებით ნახევარი გამოწვეულია აზბესტით. გარდა ამისა, ჯანმო–ს [1] მონაცემების მიხედვით, ყოველწლიურად სიკვდილიანობის რამდენიმე ათასი შემთხვევა ფიქსირდება აზბესტის ზემოქმედების შედეგად სახლში. ასევე ნაჩვენებია, რომ თამბაქოს კვამლისა და აზბესტის ბოჭკოების ერთდროული ზემოქმედება არსებითად ზრდის ფილტვის კიბოს რისკს და რაც უფრო მეტს ეწევა ადამიანი, მით უფრო მაღალია რისკიც.
ჯანმო–ს ქმედებები
ჯანმრთელობის მსოფლიო ასამბლეის 58.22 რეზოლუცია კიბოს პროფილაქტიკის შესახებ წევრ სახელმწიფოებს მოუწოდებს ყურადღება მიაქციონ პროფესიულ საქმიანობასთან დაკავშირებული ონკოლოგიური დაავადებების განვითარებას, მათ შორის ქიმიური ნივთიერებების ზემოქმედებით გამოწვეულ კიბოს, რომელთა თავიდან აცილება შესაძლებელია წინასწარი პროფილაქტიკური ღონისძიებების ჩატარებით. ჯანმრთელობის მსოფლიო ასამბლეის 60.26 რეზოლუციაში ჯანმო გვთავაზობს გლობალური კამპანიის ჩატარებას აზბესტთან დაკავშირებული დაავადებების ელიმინაციის მიზნით, მისი სხვადასხვა ფორმის რეგულირებისადმი დიფერენცირებული მიდგომის გათვალისწინებით, რომელიც შეესაბამება საერთაშორისო იურიდიულ დოკუმენტებსა და ბოლო ფაქტიურ მონაცემებს ეფექტური ღონისძიებების გასატარებლად.
2013 წელს ჯამრთელობის მსოფლიო ანსამბლეის 66-ე სესიაზე (WHA66.10) დამტკიცდა აზბესტის ზემოქმედების შედეგად ფილტვის პროფესიული დაავადებების პროფილაქტიკის ხარჯთეფექტური ღონისძიებები, რაც განეკუთვნება იმ პოლიტიკურ საკითხთა რიცხვს, რომელიც მიმართულია არაგადამდები დაავადებების პრევენციისა და კონტროლის გლობალური სამოქმედო გეგმის განხორციელებისაკენ (2013–2020 წ.წ.).
აზბესტთან დაკავშირებული დაავადებების ლიკვიდაცია განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია იმ ქვეყნებისთვის[2], რომლებიც დღემდე იყენებენ ქრიზოტილურ აზბესტს. გარდა ამისა, გასათვალისწინებელია წარსულში ყველა სახის აზბესტის გამოყენება და მისი ზეგავლენა ჯანმრთელობაზე. [3]
ჯანმო, შრომის საერთაშორისო ორგანიზაცია, სხვა სამთავრობოთაშორისო ორგანოებთან და სამოქალაქო საზოგადოებასთან ერთად, მუშაობს ქვეყნებთან აზბესტთან დაკავშირებული დაავადებების აღმოფხვრაზე შემდეგი სტრატეგიული მიმართულებებით[4]:
- აღიარებულია, რომ აზბესტთან დაკავშირებული დაავადებების აღმოფხვრის ყველაზე ეფექტურ გზას წარმოადგენს ყველა ტიპის აზბესტის გამოყენების შეწყვეტა;
- ინფორმაციის მიწოდება აზბესტის უსაფრთხო ალტერნატივების გამოყენებისა და მისი ჩანაცვლების სტიმულირებისთვის ეკონომიკური და ტექნოლოგიური მექანიზმების შემუშავების თაობაზე;
- აზბესტის ზემოქმედების თავიდან აცილებისათვის შესაბამისი ზომების მიღება სამუშაო ადგილებზე, ასევე აზბესტშემცველი მასალებისაგან აშენებული ნაგებობების ნგრევის დროს;
- შესაბამისი სამსახურების უზრუნველყოფა აზბესტთან დაკავშირებული დაავადებების ადრეული დიაგნოსტიკის, მკურნალობისა და რეაბილიტაციისათვის;
- აზბესტის ზემოქმედების ქვეშ მყოფ პირთა რეესტრის შექმნა და სამედიცინო მეთვალყურეობის ორგანიზება;
- ცნობიერების ამაღლება აზბესტის შემცველი მასალების საფრთხისა და მისი სახიფათო ნარჩენებად განხილვის შესახებ.
საქართველოში აზბესტის შემცველი პროდუქციის წარმოება თითქმის 20 წელია რაც შეწყდა, თუმცა მისი იმპორტი დღემდე ხორციელდება. მიუხედავად იმ მძიმე შედეგისა, რისი გამოწვევაც აზბესტს შეუძლია, აზბესტის შემცველი პროდუქცია მაინც აქტიურად გამოიყენება მშენებლობაში, როგორც კონსტრუქციული, საიზოლაციო, საჰერმეტიზაციო, გადასახური საშუალება; ცეცხლგამძლე და მჟავა გამძლე მასა სხვადასხვა ქსოვილების დასამზადებლად; ელექტროობაში, როგორც საიზოლაციო საშუალება; ქაღალდის წარმოებასა და მანქანის სამუხრუჭე სისტემაში.
საქართველოში მოქმედი კანონმდებლობის შესაბამისად საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის N133/ნ-ის ბრძანების „საქართველოს ტერიტორიაზე წარმოების, გამოყენებისა და ექსპორტ-იმპორტის აკრძალვას ან მკაცრად შეზღუდულ გამოყენებას დაქვემდებარებული საშიში ქიმიური ნივთიერებების ნუსხის დამტკიცების შესახებ მიხედვი აკრძალულია აზბესტის ბოჭკოს იმპორტ-ექსპორტი, რომელიც შეიცავს კროციდოლიტს, ამოზიტს, ანტოფილტს, აქტინოლიტს, ტრემოლიტს.
საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტრომ, საქართველოს სოფლის მეურნეობის სამინისტროსთან თანამშრომლობით, შეიმუშავა საქართველოს მთავრობის დადგენილების პროექტი „ცალკეული საშიში ქიმიური ნივთიერებების და პესტიციდების იმპორტის, ექსპორტისა და წინასწარ დასაბუთებული თანხმობის პროცედურის განხორციელების წესის დამტკიცების შესახებ“, რომელიც კანონმდებლობით დადგენილი წესის შესაბამისად იქნება წარდგენილი საქართველოს მთავრობისადმი. აღნიშნული დადგენილების მიხედვით აქტინოლიტი, ანთოფილიტი, ამოზიტი, კროკიდოლიტი და ტრემოლიტი შეტანილია ქიმიური ნივთიერებების და პესტიციდების ნუსხაში, რომლებზეც ვრცელდება წინასწარ დასაბუთებული თანხმობის (PIC) პროცედურა როტერდამის კონვენციის ფარგლებში (კატეგორია: სამრეწველო, გადაწყვეტილება: აკრძალვა).
ასევე, მოქმედია შემდეგი რეგულაციები:
- ჰიგიენური მოთხოვნები აზბესტსა და აზბესტშემცველ მასალებთან მუშაობისადმი.
- ჰიგიენური მოთხოვნები საშენ მასალათა მრეწველობის საწარმოებისადმი.
- ბაზელის კონვენცია „სახიფათო ნარჩენების ტრანსსაზღვრო გადაზიდვა და მათ
- განთავსებაზე კონტროლის შესახებ“ (რატიფიცირებულია 1999 წელს).
- საქართველოს კანონი „საქართველოს ტერიტორიაზე ნარჩენების ტრანზიტისა და
- იმპორტის შესახებ“ (1995).
- ,,ქიმიური, ბიოლოგიური, რადიაციული და ბირთვული საფრთხეების შემცირებისეროვნული სტრატეგია
- „საქართველოს მთავრობის 2014 წ. 14 თებ. # 164 დადგენილება
- ნარჩენების მართვის კოდექსი (2015).
- საქართველოს კანონი „გარემოზე ზემოქმედების ნებართის შესახებ“ (2007).
საქართველოში აზბესტის შემცველ სამშენებლო მასალებზე მოთხოვნა მაღალია ბოლო წლებში ძველი შენობების რეკონსტრუქციის, დემონტაჟისა და ახალი მშენებლობების განვითარების გამო.
ამჟამად საქართველოში აზბესტი ფართოდ გამოიყენება ახალ პროდუქტებში – მანქანის მუხრუჭებსა და ფეხსაცმელებში, ხანძარსაწინააღმდეგო იზოლაციაში, ცეცხლმაქრობ საფარებში, მეხანძრეების ცეცხლგამძლე ტანსაცმელში, სამშენებლო მასალებში, აზბესტო-ცემენტის ფირფიტებში (მათ შორის გოფრირებულ გადახურვის პანელებში), მილგაყვანილობაში, წყლის ავზებში და ა.შ. აზბესტის მნიშვნელოვანი ნაწილის იმპორტი ხორციელდება რუსეთიდან, უკრაინიდან და ყოფილი საბჭოთა კავშირის სხვა ქვეყნებიდან, რომლებიც ისევ აწარმოებენ აზბესტს, აგრეთვე შემდეგი ქვეყნებიდან: ჩინეთი, თურქეთი, ბელგია, ჰოლანდია, ესპანეთი, არაბთა გაერთიანებული ემირატები, ინდოეთი და სხვა.
ინფორმაცია საქართველოში აზბესტის წლიური მოხმარებისა და იმპორტის მოცულობების შესახებ (ჯამური და გამოყენების ძირითადი ფორმებისა და ცალკეული სახეობების გამოყოფით) არ არსებობს.
ასევე არ არსებობს მონაცემები საქართველოში აზბესტშემცველი მტვრის ზემომქედების ქვეშ მყოფ მომუშავეთა რიცხვის შესახებ. არ მიმდინარეობს სამუშაო ადგილებზე სამუშაო ზონის ჰაერის მტვერში აზბესტის კონცენტრაციის განსაზღვრა; არ მიმდინარეობს აზბესტშემცველი მტვრის ზემოქმედებასთან დაკავშირებული დაავადებათა გავრცელების გამოვლენა.
სავარაუდოდ, საქართველოში მრეწველობის ის დარგები, სადაც მომუშავეთა უმრავლესობა განიცდის აზბესტშემცველი მტვრის ზემოქმედებას, შემდეგია:
- მშენებლობა
- ენერგეტიკა
- ქაღალდის წარმოება
- ავტოტექმომსახურეობის ობიექტები
- თავდაცვითი მრეწველობა
- საავიაციო მრეწველობა
- გემთმშენებლობა/შეკეთება
- მეტალურგია
პროფესიული კიბოს სიკვდილიანობის დაახლოებით ნახევარი გამოწვეულია აზბესტით. გარდა ამისა, სიკვდილიანობის რამდენიმე ათასი შემთხვევა ყოველწლიურად გამოწვეულია შენობებში არსებული აზბესტის შემცველი მასალების ზემოქმედებით. დღეის მდგომარეობით საქართველოში არ ხდება პროფესიულ აზბესტოზს, ფილტვის კიბოსა და მეზოთელიომის დიაგნოზს შორის მიზეზ-შედეგობრივი კავშირის დადგენა და შესაბამისად არ არსებობს მასთან დაკავშირებული სტატისტიკური ინფორმაცია.
საქართველოში აზბესტით განპირობებული დაავადებების შედეგად გამოწვეული ეკონომიკური დანაკარგების შესახებ ინფორმაცია არ გაგვაჩნია (ეკონომიკური გაანგარიშებები არ არის ჩატაებული); ასევე არ ჩატარებულა ეპიდემიოლოგიური კვლევები
დაავადებათა კონტროლისა და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ეროვნულ ცენტრში შექმნილია სამუშაო ჯგუფი სხვადასხვა უწყებების, სამინისტროებისა და დარგის ექსპეტრების მონაწილეობით, რომელიც შეიმუშავებს აზბესტის ეროვნულ პროფილს და სამოქმედო გეგმას „აზბესტით განპირობებული დაავადებების (აგდ) აღმოფხვრა/მინიმიზაციისათვის საქართველოში“.
[1] http://www.who.int/occupational_health/topics/asbestos_documents/en/
[2] http://www.who.int/cancer/modules/Prevention%20Module.pdf?ua=1
[4] http://www.who.int/ipcs/features/10chemicals_en.pdf?ua=1
http://www.cancer.gov/about-cancer/causes-prevention/risk/substances/asbestos/asbestos-fact-sheet#q3
