კვებითი ქცევის ნევროზები:
საკუთარი წონისადმი უკმაყოფილება ადამიანს შესაძლოა სხვადასხვა მიზეზმა გაუჩინოს.
ერთ-ერთი ასეთია ფსქოლოგიური წნეხი – გაზეთებისა და ჟურნალების გვერდებზე, ტელევიზორის და კომპიუტერის ეკრანებზე – უმეტესწილად გამხდარი, კარგი აღნაგობის ადამიანები არიან. ახალგაზრდა ლამაზმანები, სპორტული გუნდების მწვრთნელები, გასართობი შოუების წამყვანები და ცეკვის მასწავლებლები ჩვენს გონებაში ამ „იდეალს“ ამყარებენ. თუმცა, სიგამხდრეზე ფოკუსირება შეიძლება ადამიანს მანიად გადაექცეს და გამოიწვიოს მისი კვებითი ქცევის მოშლა. ყველაზე ხშირად თანამედროვე საზოგადოებაში გვხვდება ასეთი დარღვევების ორი ფორმა – ბულიმია და ანორექსია.
ბულიმია. უკიდურესობამდე მიყვანილი საკვების ჭარბი მოხმარება (ღორმუც ლობა) არის ნევროზული მდგომარეობა, რომელსაც ბულიმია ეწოდება. ის მოიცავს საკვების გადაჭარბების მიღებისა და შემდეგ ღებინების განმეორებით ციკლებს. ბულიმიის მქონე ადამიანებს, როგორც წესი, ახასიათებთ ჭამის დაუოკებელი სურვილი, განსაკუთრებით „აკრძალული“ ტკბილეულის და სახამებლით მდიდარი პროდუქტების. ასეთი ქცევა, ჩვეულებრივ, გვხვდება ადამიანებში, ვისთვისაც დიეტის დაცვა მტკივნეულია. ღორმუცლობის შეტევა შეიძლება გამოწვეული იყოს საკვების გემოთი ან მხოლოდ ერთი დაანახვითაც კი.
საკვების პირველივე ნაჭერი ადამიანს აკარგვინებს ყოველ გვარ თვითკონტროლს. შემდეგ, კარგად განვითარებული ღებინების რეფლექსის დახმარებით, ღორმუცლობის მსხვერპლი თავისუფლდება ყველა საკვებისგან, რომელიც სულ ახლახან მიიღო და ღორმუცლობის შეტევა კვლავ მეორდება. ზოგიერთ პაციენტს დღე-ღამეში 10-მდე შეტევა აქვს, ზოგს კი – კვირაში მხოლოდ რამდენიმე. ზოგი დაავადებული წყვეტს ჭამას მხოლოდ მუცლის ძლიერი ტკივილების, სხვა ადამიანების ჩარევის ან ჩაძინების შემდეგ.
ბულიმიის მქონე პაციენტებში სხეულის მასა, როგორც წესი, ნორმასთან ახლოს რჩება. ამასთან, ხშირად აღინიშნება არარეგულარული მენსტრუალური ციკლი, სექსუალური ინტერესების შესუსტება და იმპულსური ქცევის განვითარება, როგორიცაა ალკოჰოლის ბოროტად გამოყენება ან ნარკომანია.
სხეულის გაწმენდამ ღებინების დახმა რებით შეიძლება გამოიწვიოს წყლისა და მარილების ბალანსის დარღვევა. ხშირად განმეორებადი ღებინება იწვევს საყლაპავისა და კუჭის დაზიანებას, რომელსაც თან ახლავს სისხლდენა; გარდა ამისა, ღებინების მჟავე შემცველობამ შეიძლება და აზიანოს ღრძილები და კბილის მინანქარი.
ბულიმია ხშირად იწყება 17-დან 25 წლამდე ასაკში. მისი მსხვერპლი (ყველაზე ხშირად ქალები), როგორც წესი, თითქმის იდეალური სხეულის წონის მქონე ცნობილი პიროვნებები არიან. ერთი შეხედვით, ისინი ჯანმრთელი, წარმატებული და ყველაფრით კმაყოფილი ხალხია.
ჯეინ ფონდა ფარულად განიცდიდა ბულიმიას 20-დან 35 წლამდე ასაკში, როდესაც ღორმუცობის და შემდგომ ღებინების შეტევები ემართებოდა დღეში 20-ჯერ. ადამიანები, ვისთვისაც საკვები გახდა აკვიატება, ხშირად განიცდიან ღორმუცლობის ძალზე მტკივნეულ შეტევას – სიბრაზეს, საკუთა რი თავი მიმართ ზიზღს, დეპრესიას.
ანორექსია (ნერვულ ფონზე მადის ნაკლებობა) არის ნევროზული მდგომა რეობა, რომლამდეც ადამიანი დიეტის უკიდურესი ზომების დაცვას მიჰყავს. ამ დროს ის სხეულის მასის 25%-ზე მეტს კარგავს.
ზოგადად მიღებულია, რომ 12 დან 18 წლამდე ასაკში, 200 ქალიდან ერთი, ჩვეულებრივ, განიცდის ამ აშლილობას; ანორექსიით დაავადებულთა შორის 5-დან 10%-მდე მამაკაცები არიან. ანორექსიის მსხვერპლი ყველაზე ხშირად თინეიჯერები ან ახალგაზრდები ხდებიან, რომელთაც გასუქების აკვიატებული შიში აქვთ.
ნევრული ანორექსიის მსხვერპლი იმდენად შეპყრობილია გახდომით, რომ საკუთარი სხეულის ნორმალურ ფორმაშიც კი ხედავს სიმსუქნის ნიშნებს. ასეთი ადამიანი უარს ამბობს მისი ასაკისა და სიმაღლის შესაბამისი მინიმალური ნორმალური წონის შენარჩუნებაზე, და ჯიუტად აღწევს და ბალმაჩვენებლებს.
ბულიმიის მსგავსად, ანორექსიაც შეიძლება დაიწყოს გაუკონტროლებელი დიეტის შედეგად. ზოგ შემთხვევაში ის მოულოდნელად იწყება და გარკვეული პერიოდის შემდეგ მთავრდება, ზოგჯერ კი თანდათან ვითარდება და მრავალი წლის განმავლობაში გრძელდება. ანორექსიით დაავადებული ადამიანის ქცევა და გარეგნობა ნაშიმშილები ადამიანის მსგავსია.
მისი ორგანიზმი ცდილობს ორი ძირითა დი ორგანოს დაცვას – ეს არის ტვინი და გული, სხვა, ნაკლებად მნიშვნელოვანი ფუნქციების ინტენსივობის შემცირებით ან სრულად შეწყვეტით. წყდება მენსტრუ აციები, არტერიული წნევა და სხეულის ტემპერატურა მცირდება, სუნთქვა იშვი ათდება; იწყება ყაბზობა, ვითარდება სიცივის შეუგუებლობა და თავბრუსხვევები.
წყლისა და მარილების ბალანსის ძლიერი დარღვევის გამო შესაძლებელია არითმიისა და გულის უკმარისობის განვითარება; იშლება ძვლოვანი ქსოვილი. ანორექსიას ხშირად თან ახლავს ძილის დარღვევები.
ანორექსიით დაავადებულთა შორის ხშირად ის ადამიანები არიან, რომლებიც საკუთარი თავის გაუმჯობესებისკენ მიისწრაფვიან და ძალიან ეშინიათ ცხოვრების კონტროლის დაკარგვის.
ანორექსია შეიძლება გამოწვეული იყოს ცხოვრებისე ული სიტუაციით, რომელსაც ვერ გაუმკ ლავდნენ (სქესობრივი მომწიფება, საყვარელი ადამიანის გარდაცვალება, პირველი სექსუალური კონტაქტი, გარეგნობის გამო დაცინვა ან მშობლების მხრიდან მკაცრი კონტროლი).
მნიშვნელოვან როლს ასრულებს მედია-საშუალებებით ჩაგონებული „ფიზიკური სრულყოფის“ და „იდეალური სიგამხდრის“ იდეა. კვებითი ნევროზების მკურნალობა. კვებითი ქცევის დარღვევების მკურნალობა აუცილებელია მათი განვითარების ძალიან ადრეულ ეტაპზე, მაგრამ ბულიმი ის ან ანორექსიის წინააღმდეგ ბრძოლის სწრაფი გზები არ არსებობს.
განსაკუთრებით ძნელია ანორექსიით დაავადებული ადამიანის დარწმუნება წონის მომატების საჭიროებაში, ვინაიდან ისინი უარყოფენ, რომ ძალიან გამხდრები არიან და უარს ამბობენ სათანადო კვებაზე. ექიმებთან თანამშრომლობას უფრო მარტივად ეთანხმებიან ბულიმიით დაავადებულები, ზოგჯერ ისინი თავად მიმართავენ ექიმს დახმარებისათვის. რაც უფრო ხანგრძლივად გრძელდება ბულიმია და ანორექსია, მით უფრო შეუქცევადია მათი დამღუპველი მოქმედება ორგანიზმზე. წარმატებული ნხმებიან ბულიმიით დაავადებულები, ზოგჯერ ისინი თავად მიმართავენ ექიმს დახმარებისათვის. რაც უფრო ხანგრძლივად გრძელდება ბულიმია და ანორექსია, მით უფრო შეუქცევადია მათი დამღუპველი მოქმედება ორგანიზმზე.
წარმატებული მკურნალობისთვის აუცილებელია, რომ პაციენტს ჩამოუყალიბდეს რეალისტური იდეები ადამიანის გარეგნობის შესახებ. იმის გამო, რომ, ჩვეულებრივ, ოჯახური გარემოებები კვებითი ქცევის დარღვევების მიზეზია, საჭიროა მკურნალობის პროგრამებში ავადმყოფის ოჯახის წევრების ჩართვაც. ჩვეულებრივი თერაპევტის გარდა, პაციენტს ესაჭიროება ფსიქოთერაპევტიც, რომელიც დაეხმარება დეპრესიასა და დაბნეულობასთან გამკლავებაში და საკუთარი ღირსების შეგრძნების დაბრუნებაში.
დაბალანსებული კვება.
საყოველთაოდ აღიარებულია ა. ა. პოკროვსკის მიერ შემუშავებული დაბალანსებული (რაცი ონალური) კვების კონცეფცია, რომელიც გულისხმობს კვების რაციონში ორგანი ზმისათვის აუცილებელი ყველა საკვები ნივთიერების ძირითადი ექვსი ტიპის: ცილების, ცხიმების, ნახშირწყლების, ვიტამინების, მინერალების ელემენტების და წყლის გარკვეული რაოდენობით ჩართვას. მისი არსი გადმოიცემა შემდეგი პრინციპებით:
• პირველი პრინციპი: ადამიანის მიერ ენერგიის მოხმარების შესაბამისობა ენერგიის ხარჯვასთან;
• მეორე პრინციპი: კვების მრავალ შეუცვლელ ფაქტორებს შორის საკმაოდ მკაცრი ურთიერთქმედებების დაცვა, რომელთაგან თითოეულს
განსაკუთრებული როლი აქვს მეტაბოლიზმში;
- მესამე პრინციპი: კვების გარკვეული
რეჟიმი
მოდი, უფრო დეტალურად განვიხილოთ სამივე პრინციპი.
დაბალანსებული კვების კონცეფციის პირველი პრინციპის რეალიზაცია გულისხმობს, პირველ რიგში, ენერგიის მოხმარების დონის განსაზღვრას და მეორეც, საკვებში არსებული ამა თუ იმ ენერგიის რაოდენობის გათვა ლისწინებას.
ადამიანის საერთო ენერგო მოხმარება, რასაც „ძირითადი გაცვლის ენერგია“, ან „ზოგადი გაცვლა“ ეწოდება, და რომელიც გამოიხატება დროის ერთეულში გამოსახული სითბოს ერთეულით (კკალ/დღე-ღამეში ან კჯ/დღე-ღამეში), შედგება შემდეგი კომპონენტებისგან: ძირითადი გაცვლის ენერგია, საკვების სპეციფიკური დინამიკური მოქმედების ენერგია და მუშაობის ზრდის ენერგია. ძირითადი გაცვლის ენერგია არის ადმიანის მინიმალური ენერგომოხმარება წოლის უზმოზე ყოფნის, კომფორტული ტემპერატურის პირობებში კუნთებისა და ემოციური სიმშვიდის დროს.
ეს ენერგია იხარჯება ძირითადი სასიცოცხლო პროცესების (გულ-სისხლძარღვთა, რესპირატორული და გამოყოფის სისტემების, თერმორეგულაციის სისტემის მოქმედება) და კუნთების მინიმალური ტონუსის შესანარჩუნებლად. ის დამოკიდებულია ასაკზე, სიმაღლეზე და სხეულის წონაზე, ასევე სქესზე (სხვა თანაბარი პირობებისას მამაკაცებში ოდნავ მეტია, ვიდრე ქალებში). საშუალოდ, ჯანმრთელ ზრდასრულ ასაკში, ძირითადი მეტაბოლური მაჩვენებელი არის 1 კკალ/მასის კგ/სთ, მცირდება
0,4%-ით სიცოცხლის თითოეულ წელზე ნილი ენერგიის რაოდენობა. ცილებისა და 30 წლის ასაკის შემდეგ და იზრდება იგივე ოდენობით 30 წლის ასაკამდე.
საკვების სპეციფიკური დინამიკური მოქმედება (სსდმ) არის ენერგია, რომელიც იხარჯება საკვები ნივთიერებების მონელების და გარდასახვის პროცესებზე. ნათელია, რომ სსდმ-ს სიდიდე დამოკიდებული იქნება მიღებული საკვების რაოდენობასა და ხასიათზე. ჩვეულებრივი შერეული კვების შემთხვევაში, სსდმ საშუალოდ შეადგენს ძირითადი მეტაბოლიზმის დონის 10–15%-ს. სამუშაო მატება (სმ) – ენერგია, რომელიც დაიხარჯა მოქმედებებზე (პროფე სიით მუშაობა, სახლის საქმე, აქტიური დასვენება, თვითმომსახურება).
სმ-ს სიდიდე პირდაპირ დამოკიდებულია მუშაობის ინტენსივობასა და ხანგრძლივობაზე. ამგვარად, ადამიანის სრული ენერგო მოხმარების დადგენისას (მისი მთლიანი მეტაბოლიზმის გათვალისწინებით), შეგვიძლია მისი კვების რაციონის იმგვარად შედგენა, რომ ორგანიზმში საკვებით მიწოდებული ენერგია გაუთანაბრდეს და ხარჯულს.
საკვები პროდუქტების ენერგეტიკული (კალორიული) ღირებულება განისაზღვრება შემდეგნაირად.
კვების პროდუქტებში შედის ნივთიერებები: ცილები, ცხიმები და ნახშირწყლები. ჩვეულებრივ, ორგანიზმში საკვები ნივთიერებების გარდასახვის პროცესში წარმოქმნილ ენერგიას ზომავენ სითბური ენერგიის ერთეულებში – კილოკალორიებში ან კი ლოჯოულებში (1 კკალ = 4,186 კჯ).
თითოეულ საკვებ ნივთიერებას აქვს საკუთარი კალორიული კოეფიციენტი – 1 გრამი საკვები ნივთიერების წვის დროს წარმოქმ ნახშირწყლებისთვის კალორიული კოეფიციენტია 4 კკალ, ხოლო ცხიმებისთვის – 9 კკალ. ადამიანის მთლიანი მეტაბოლიზმის და საკვები ნივთიერებების კალორიული კოეფიციენტების ცოდნის წყალობით, შეგვიძლია კვების ისეთი რაციონის შემუშავება, რომ რეალიზდეს დაბალანსებული კვების კონცეფციის პირველი პრინციპი (ენერგიის დახარჯვის შესაბამისობა ენერგიის მოხმარებასთან). მეორე პრინციპია კვების დაბალანსება.
უნდა გვახსოვდეს, რომ ამ კონცეფციის მხოლოდ პირველი პრინციპის გათვალისწინება საკმარისი არაა სწორი კვებისას.
ნორმალური ცხოველქმედე ბისათვის ადამიანს სჭირდება საკვები პროდუქტების ყველა კომპონენტი სწორი რაოდენობით და ოპტიმალური თანაფარდობით: ცილები, ცხიმები, ნახშირწყლები, ვიტამინები, მინერალები და წყალი.
მესამე პრინციპია კვების ოპტიმალური რეჟიმი. თვითონ ეს ცნება ემყარება შემდეგ პრინციპებს:
- • კვების რეგულარობა;
- • საკვების დაყოფა/დანაწილება დღე ღამის განმავლობაში;
- • საკვების ყოველ ჯერზე მიღებისას რაციონალური კვების მაქსიმალურად დაცვა.
ამ პრინციპების განსახორციელებლად: პირველ რიგში, საჭიროა საკვების მიღება დღე-ღამის ერთსა და იმავე დროს: ეს დროის პირობითი რეფლექსების გა მომუშავების საშუალებას იძლევა, რაც, თავის მხრივ, უზრუნველყოფს ორგანიზმის ოპტიმალურ მზადყოფნას საკვების მიღებისთვის.
თითოეული კვების დრო შეიძლება საკმაოდ განსხვავდებოდეს, დღის რეჟიმიდან გამომდინარე, თუმცა მნიშვნელოვანია, რომ ინტერვალი საუზმესა და სადილს და სადილსა და ვახშამს შორის იყოს არაუმეტეს 4-5 საათისა, ხოლო ვახშამს და დაძინებას შორის – არანაკლებ 1,2-2 სთ-ისა.
მეორე, სხეულის ნორმალური წონის მქონე ადამიანებისთვის რეკომენდებულია დღეში ოთხი ან ხუთი კვება.
პირველი კვებისათვის (პირველი საუზმე) სასურვე ლია გამოყოთ დღე-ღამის კალორიულო ბის 20-25%. მეორე კვება (მე-2 საუზმე) უნდა შეიცავდეს 15-20%-ს. მესამე კვება (სადილი) მიზანშეწონილია კალორიების ყოველდღიური რაოდენობის 35-40%-ს შეიცავდეს, ხოლო მეოთხე (ვახშამი) – 20 25%-ს.
მეორე საუზმის არარსებობის შემთხვევაში, სასურველია, ჩაანაცვლოთ იგი თითქმის იმავე კალორიული შემცველობის სამხრით.
მესამე, აუცილებელია ყურადღება მიქციოთ კვების რაციონის კომპონენტებს თითოეულ კვებაში. ცილოვანი საკვები ზრდის ნერვული სისტემის აგზნებადობას, ამიტომ მისი მიღება უმჯობესია დღის პირველ ნახევარში, ყველაზე აქტიური მოქმედების პერიოდში. ძილის წინ ნერვული სისტემის აგზნება არასასურველია, რადგან ამან შეიძლება ხელი შეუშალოს ღრმად და სწრაფად ჩაძინებას.
გარდა ამისა, ცილოვანი საკვების მონელებას უფრო მეტი დრო სჭირდება, და რადგან ძილის დროს ყველა პროცესი შენელებულია (საჭმლის მომნელებელი წვენების გამოყოფის ჩათვლით), ამან შეიძლება გამოიწვიოს საკვების მონელების გაუარესება. ასევე უნდა გვახსოვდეს, რომ საღამოს მძიმე კვება იწვევს არაოქსიფი ცირებული ნახშირწყლების ცხიმებად გადაქცევას, რაც შეიძლება გახდეს ჭარბი წონის მიზეზი. ვახშამი უნდა იყოს მცირე მოცულობის, მსუბუქი, სასურველია ბოსტნეული და რძის ნაწარმი.
საცხოვრებელი პირობების ცვალებადობიდან გამომდინარე, შეგვიძლია კვების რეჟიმის შეცვლაც. თუმცა, ეს ცვლილებები არ უნდა იყოს ძალიან მკვეთრი და არ უნდა სცილდებოდეს ორგანიზმის ადაპტაციური შესაძლებლობების ფარგლებს.
მასალის გამოყენების პირობები
