თანამედროვე მედიცინა ამ სახელწოდებით ისეთ პათოლოგიურ მდგომარეობას მოიხსენიებს, რომელსაც ნერვული სისტემის ამა თუ იმ დაავადებისთვის დამახასიათებელი სიმპტომები აქვს, თუმცა ლაბორატორიულ– ინსტრუმენტული კვლევები ცენტრალური და პერიფერიული ორგანოების დაზიანებას გამორიცხავს.
ფუნქციური ნერვული აშლილობა იშვიათი დაავადებების ნუსხაშია შეტანილი, თუმცა საერთაშორისო მონაცემებით ირკვევა, რომ ნევროლოგთან ამბულატორიული ვიზიტის მიზეზთა ტოპათეულში შედის, რაც მას ისეთივე აქტუალურს ხდის როგორიც, მაგალითად, პარკინსონის დაავადება ან გაფანტული სკლეროზია.
ფუნქციური ნერვული აშლილობის სინონიმებია:
• კონვერტაციის დარღვევა;
• ფსიქოგენური კრუნჩხვა ` მოძრაობის დარღვევა;
• დისოციაციური კრუნჩხვა ` მოტორული აშლილობა;
• არაეპილეფსიური კრუნჩხვა.
დაავადება ნერვული სისტემის მუშაობის დარღვევით არის გამოწვეული და არა ორგანული დაზიანებით. დარღვეულია თავის ტვინსა და პერიფერიულ ნერვებს შორის საინფორმაციო სიგნალების გაგზავნა და მიღება.
სხვა იშვიათი დაავადებების მსგავსად, ფუნქციური ნევროლოგიური აშლილობის ზუსტი მიზეზი დღემდე უცნობია. ფროიდი და მისი თანამოაზრეები მას ნევროლოგიური სიმპტომების მქონე ფსიქიკურ აშლილობად მიიჩნევდნენ, თუმცა 2000-იანი წლების შემდეგ ჩატარებულმა ნეირომეცნიერულმა კვლევებმა დარღვევის სპეციფიკური ნიშნები გამოავლინა და ის ცალკე ნოზოლოგიად გამოყვეს.
არასაკმარისი ცოდნის გამო ფუნქციურ ნერვულ აშლილობას დიდი ხნის განმავლობაში უგულებელყოფდნენ ექიმები და მკვლევრები, მაგრამ დღეს მას უკვე სათანადო ყურადღება ექცევა, რადგან უნარშეზღუდულობისა და სიცოცხლის ხარისხის დაქვეითების ერთ-ერთი მიზეზია და შესაძლოა, ქრონიკული დაღლილობისა და ტკივილის სინდრომების განვითარება მოჰყვეს.
ვის და რატომ ემართება
დაავადების გავრცელების ზუსტი სტატისტიკა უცნობია. საერთაშორისო მონაცემებით, ყოველწლიურად 100 000-დან 2-5 შემთხვევა ფუნქციური ნერვული აშლილობის წილად მოდის. დაავადებამ ცხოვრების ნებისმიერ ეტაპზე შეიძლება იჩინოს თავი, თუმცა იშვიათად გვხვდება ათ წლამდე. განსაკუთრებით ხშირია მოზარდ ასაკში და უმეტესად მდედრობითი სქესის წარმომადგენლებს აღენიშნებათ.
ფუნქციური ნერვული დარღვევის უშუალო მიზეზი, როგორც ვთქვით, უცნობია. მის განვითარებაში წვლილი შეაქვთ განსაზღვრულ ბიოლოგიურ, ფსიქოლოგიურ და სოციალურ ფაქტორებს, რომელთაგან ზოგიერთი ტვინს ავადმყოფობის მიმართ მეტად მოწყვლადს ხდის, ზოგი გამშვები მექანიზმის როლს ასრულებს, ზოგი კი მდგომარეობის გაუმჯობესებას უშლის ხელს. ბიოლოგიური ფაქტორი (ფიზიკური ტრავმა, ტკივილი, ინფექცია) ნერვული აშლილობის ყველაზე ცნობილი გამშვები მექანიზმია, შფოთვის პანიკური შეტევა, დეპრესია და ბავშვობის ტრავმა კი ფსიქოლოგიურ რისკფაქტორებს განეკუთვნება. რაც შეეხება სოციალურ ფაქტორებს, არასრულფასოვანი ოჯახური ცხოვრება და სამსახურის სიძულვილი პათოლოგიურ მდგომარეობის უფრო მეტად ამძიმებს. თუმცა ხაზგასმით უნდა ითქვას, რომ ზემოთ ჩამოთვლილი რისკფაქტორების მქონე ყველა ადამიანს ფუნქციური ნერვული აშლილობა არ უვითარდება, ისევე როგორც არავინაა მისგან დაზღვეული.
როგორ ვლინდება
მეცნიერები თავის ტვინს ხშირად კომპიუტერს ადარებენ, რათა უკეთ აგვიხსნან ამ ორგანოს მუშაობასთან დაკავშირებული ესა თუ ის საკითხი. კომპიუტერის მსგავსად, თავის ტვინსაც აქვს ისეთი “ნაწილები”, რომელთა საშუალებითაც ის საკუთარ სტრუქტურებთან, გარე სამყაროსა და სხეულის სხვა ნაწილებთან ამყარებს კავშირს. ნერვული სისტემის ფუნქციური აშლილობის დროს ტვინის “პროგრამულ” ნაწილში ხარვეზებია, რომლებიც განსაზღვრული სიმპტომებით ვლინდება. ეს სიმპტომები სხვადასხვა პაციენტთან სხვადასხვა სიხშირითა და ინტენსივობით იჩენს თავს. უმეტესობა უჩივის ე.წ. დისოციაციურ შეტევებს (დისსოციატივე ატტაცკ) – უეცარ უნებლიე ხანმოკლე მოძრაობებს, რომლებიც ხშირად ეპილეფსიურ გულყრას ჰგავს, თუმცა, მისგან განსხვავებით, თავის ტვინის ანომალიური ელექტრული აქტივობა არ უდევს საფუძვლად. ამ ტიპის შეტევები უმეტესად ახალგაზრდა ქალებთან გვხვდება და მკურნალობას მეტ-ნაკლებად ემორჩილება.
მოძრაობის ფუნქციურმა აშლილობამ შესაძლოა გამოიწვიოს სიარულის სირთულე, ტრემორი (კიდურების უკინტროლო კანკალი ან სისუსტე), დისტონია (კუნთების უნებლიე შეკუმშვა, რომელიც ვლინდება ნელი განმეორებითი მოძრაობებით ან უჩვეულო პოზით), ზოგჯერ – მთელი სხეულის პარალიზი. არსებობს ფუნქციური აშლილობის გამომხატველი სხვა სახის სიმპტომებიც, რომლებიც მოიცავს თავბრუხვევას, სენსორულ პრობლემებს (მხედველობის, მგრძნობელობისა და სმენის დაქვეითება), მეტყველების დარღვევას და კოგნიტიურ პრობლემებს (დაბნეულობა, მოძრაობის კოორდინაციის დარღვევა, ხანმოკლე ან ხანგრძლივი მეხსიერების დაქვეითება, განსჯის უნარისა და იდენტობის დაკარგვა). ფაქტობრივად, ტვინის მიერ კონტროლირებადი ნებისმიერი ფუნქცია შეიძლება დაირღვეს. ზოგჯერ ირღვევა შინაგანი ორგანოების (შარდის ბუშტის) მუშაობაც.
თუმცა, როგორც უკვე ვთქვით, ფუნქციური ნერვული აშლილობა რეალური პათოლოგიური მდგომარეობაა ჭეშმარიტი სიმპტომებით, რომელთა მართვა და პაციენტის მდგომარეობის გაუმჯობესება შესაძლებელია.
როგორ ისმება დიაგნოზი
თანამედროვე მიდგომით, ფუნქციური ნერვული აშლილობის დიაგნოზს შემდეგი კრიტერიუმების საფუძველზე სვამენ:
• ერთი ან მეტი სიმპტომი, რომლებიც ვლინდება ნებაყოფლობითი მოტორული (კუნთების მოძრაობას) ან სენსორული (მხედველობა, სმენა, შეხება, გემო, ყნოსვა) ფუნქციის მოშლით და აქვეითებს სიცოცხლის ხარისხს;
• სათანადო კვლევებით ორგანული ნერვული დაავადების გამორიცხვა.
მომდევნო ნაბიჯი იმ (ბიოლოგიური, ფსიქოლოგიური, სოციალური) რისკფაქტორების გამოვლენაა, რომლებსაც შეუძლია, ხელი შეუწყოს აშლილობის განვითარებას ან დაამძიმოს ის.
როგორ მკურნალობენ
ფუნქციური ნერვული დაავადების მკურნალობა კომპლექსური და ხანგრძლივი პროცესია. მისი ძირითადი მიზანი ტვინის “გადამზადებაა”. ვინაიდან პრობლემა ისაა, რომ ტვინსა და ნერვებს შორის ინფორმაციის მიმოცვლაა დარღვეული, მკურნალობა ნორმალური ფუნქციების ხელახლა დასწავლას ისახავს მიზნად. ამ აშლილობის სამკურნალო ჯადოსნური წამალი არ არსებობს. უფრო მეტიც: ფარმაკოთერაპია მხოლოდ გამოხატული დეპრესიისა და შფოთვის დროს ერთვება საქმეში. უმეტესად საჭიროა მულტიდისციპლინური გუნდის (ნევროლოგი, ფსიქიატრი, ფსიქოლოგი, ოკუპაციური თერაპევტი, ფიზიკური თერაპევტი) შექმნა და თითოეული პაციენტისთვის მკურნალობის ინდივიდუალური გეგმის შემუშავება.
